Miesięcznik ZNAK 803 (04/2022) Neuronauka i neurobzdury

"Im mniej rozpoznaję się w swoim ciele, tym bardziej czuję się zobowiązana do tego, by o nie dbać. Zostało mi ono powierzone: pielęgnuję je niczym przyjaciela, którego potrzebuję" - pisała Simone de Beauvoir. Ciało to niezwykle istotny element naszej tożsamości. Mimo że często zaczynamy się na nim koncentrować, dopiero gdy przestaje spełniać swoje podstawowe funkcje, nie można sprowadzić jego istnienia jedynie do zwykłej mechaniczności. W ciele zapisana jest wielka mądrość. Gdy jesteśmy zmęczeni i najwyższy czas, by zwolnić, to ono często jako pierwsze wysyła sygnały wskazujące, że trzeba się o siebie zatroszczyć. "Jakie sygnały ostrzegawcze wysyła nam ciało? W jaki sposób pracować ze swoimi emocjami? Kiedy dziedziczymy traumę?" Odpowiadają: Ol...

Jak wzmacniać odporność psychiczną Odporność psychiczna to umiejętność powrotu do równowagi po trudnych doświadczeniach lub stresie. Przypomina tarczę obronną, która pozwala nam chronić się przed problemami. Składają się na nią poczucie wpływu, zdolność do działania, właściwe podejście do wyzwań oraz pewność siebie. Nie jest ona czymś danym na zawsze, możemy ją kształtować i wzmacniać. Dbanie o nią jest absolutnie kluczowe, byśmy mogli dobrze funkcjonować w rzeczywistości pełnej niespodzianek oraz troszczyć się o świat, innych ludzi i samych siebie. Co kształtuje naszą odporność psychiczną? W jaki sposób ją wzmacniać? Jak lepiej radzić sobie z emocjami? Czy trudne doświadczenia z młodości przekreślają szansę na dobre życie? Odpo...

Łatwo spotkać się z narzekaniem na polską przestrzeń: nieład architektoniczny, mnogość reklam, betonozę i patodeweloperkę. Nieco na przekór tym diagnozom chcemy skoncentrować się na udanych projektach. Przyglądamy się więc dziedzictwu polskiej architektury XX w., licznym modernistycznym i socrealistycznym budowlom, które zyskują dziś coraz większe uznanie. A także, wraz z architektami młodego pokolenia, patrzymy w przyszłość, szukając inspirujących pomysłów. Marzymy o polskich miastach pełnych zieleni, stawów i mokradeł. W dobie zmian klimatycznych powinny się stać przestrzeniami bioróżnorodności i energetycznej efektywności. Gdzie szukać ładnej Polski? Które z modernistycznych projektów wciąż wzbudzają podziw? Jakiej architektury wymaga od nas...

Jakimi słowami opisuje się wojnę? Ukraińscy pisarze i pisarki, których poprosiliśmy o relacje z kraju, sięgają po różne pojęcia. Piszą o strachu, cierpieniu, nienawiści, śmierci. Ale także o odwadze, wdzięczności, miłości. I co może zaskakujące: o poczuciu winy i wstydzie – towarzyszącym uchodźcom opuszczającym swoje państwo, tym, którzy zostali, ale nie uczestniczą bezpośrednio w walkach, a wreszcie osobom, których jedyną „przewiną” jest fakt, że ich językiem ojczystym jest rosyjski. Oddajemy głos twórcom z Ukrainy, aby swoimi słowami opowiedzieli o tym, jak ta wojna wygląda, na jakim historycznym i politycznym gruncie się zrodziła i w końcu jak zmieniła ich życie. Piszą: Jurij Andruchowycz, Sofija Andruchowycz, Wołodymyr Rafiejenko, Wikto...

Nowa sztuka miłości „Miłos?c? niejedno ma imie?”, „Od miłos?ci do nienawis?ci jeden krok”, „Zakochac? sie? na zabój” – to tylko niektóre powszechnie znane powiedzenia, próbuja?ce uchwycic? istote? jednego z najwaz?niejszych uczuc? w z?yciu człowieka. Z jednej strony ros?nie liczba rozwodów i jednoosobowych gospodarstw domowych, z drugiej – liczba uz?ytkowniczek i uz?ytkowników aplikacji randkowych. Wygla?da na to, z?e choc? w zalewie alternatywnych z?yciowych scenariuszy nieche?tnie rozmawiamy o miłos?ci i przyznajemy sie? do pragnienia kochania oraz bycia kochanym, to realizacji tej potrzeby wcia?z? jestes?my w stanie pos?wie?cic? duz?o sił i s?rodków. W jakie schematy uczuciowe popadamy? Jak pogodzic? równos?c? z erotyzmem? Z których ksia?z?ek i filmów bio...

Psychodeliki Nadzieja dla duszy i umysłu? W ostatnich latach obserwujemy "psychodeliczny renesans" związany z wyraźną zmianą w podejściu do substancji psychoaktywnych, takich jak psylocybina, LSD czy MDMA. Nielegalne w wielu krajach i kojarzone z hipisowską kontrkulturą, stają się dziś ważnym narzędziem w psychiatrii. Terapia wspomagana MDMA uznawana jest za jedną z najskuteczniejszych w leczeniu zespołu stresu pourazowego, psylocybina z kolei pozwala osobom w depresji pozbyć się natrętnych myśli na własny temat i ulżyć w cierpieniu. Istnieje niewielkie prawdopodobieństwo uzależnienia się bądź przedawkowania psychodelików. Nie dziwi więc, że budzą one nadzieje badaczy i pacjentów. Nie stanowią jednak panaceum, a przyjmowane w niewłaściwy sposób, mogą by...

Moje duchowe miejsce Krajobraz religijny Polski zmienia się szybko, zwłaszcza w najmłodszym pokoleniu. Według badań CBOS-u 30 lat temu jako wierzący deklarowało się 93% osób między 18. a 24. rokiem życia. W zeszłym roku było to już tylko 71%. Jeszcze szybciej postępuje zanik praktyk religijnych. Odsetek regularnie chodzących do kościoła spadł w tej grupie aż trzykrotnie: z 69% w 1992 r. do 23% w 2021 r. Jednocześnie pozostają w nas pewne duchowe potrzeby: wspólnoty, autotranscendencji, wykroczenia poza bieg codziennych spraw. W tym numerze przyglądamy się, w jakich obszarach - w tradycji religijnej i poza nią - próbujemy te potrzeby realizować. Jakie historie stoją za decyzją o apostazji? Gdzie szukamy duchowego schronienia? Jak budować dojrzałą religijnoś...

Co nam dają algorytmy? Jeszcze do niedawna rzeczywistość zapośredniczona przez komputerowe algorytmy wydawała się scenariuszem rodem z science fiction. Dziś nie możemy się bez nich obejść: pozwalają czuć się zrozumianym, oferują rozrywkę i pomoc w robieniu zakupów czy sprzątaniu domu. Do rewolucyjnej przemiany doprowadziło upowszechnienie Internetu i mediów społecznościowych. Skrócił się dzięki temu dystans do źródeł wiedzy, rozwinęły się nasze możliwości poznawcze, lecz jednocześnie pogłębiły się istniejące podziały, a tzw. bańki społecznościowe budują nam wypaczony obraz świata. Maszynowe uczenie się preferencji udostępnianych w sieci przez użytkowników przekłada się zarówno na nasze wybory konsumenckie, jak i decyzje polityczne. Zwią...

Dobre życie w chaotycznym świecie. Starożytny filozof Epikur twierdził, że świat nie ma żadnego całościowego sensu; jest przypadkową grą atomów, a śmierć stanowi ostateczny kres ludzkiego istnienia. Mimo to od nas zależy, czy przeżyjemy swoje życie dobrze. Aby tak się stało, Epikur zalecał szukanie przyjemności. Chodziło mu nie o wystawne uczty, lecz o zadowalanie się skromnymi wygodami, przyjaźnią, obserwowaniem natury. Przypadkowość świata sprawia, że samo nasze istnienie można postrzegać jako niesłychany cud, budzący zdziwienie i zachwyt. Zachęcamy do przyjrzenia się tej antycznej mądrości. Wierzymy, że może ona oświetlić także naszą codzienność - pełną niepokoju i pytań o przyszłość. Jaki jest epikurejski przepis na szczęście? Czy fi...

Wyobraź sobie Wyobraźnia pozwala kreować nieskończoną liczbę światów, które w przyszłości mogą się okazać rzeczywistością. Dzięki niej żyjemy z większą fantazją, jesteśmy otwarci na to, co nowe, potrafimy się bawić. Bez wyobraźni, jak pisał Stanisław Lem, do dzisiaj siedzielibyśmy w jaskiniach. W obliczu wyzwań, takich jak kryzys klimatyczny, nierówności społeczne, wojny, a także po prostu zmęczenie rutyną, staje się ona potężnym narzędziem do walki z tym, co zastane, które może pomóc w oderwaniu się od apokaliptycznych wizji i stworzeniu lepszego, wypełnionego nadzieją jutra. Dlaczego warto marzyć? Jak pielęgnować w sobie kreatywność? W jaki sposób postrzegają rzeczywistość osoby z afantazją? Czy solarpunk może nam pomóc stworzyć l...

Funkcjonujemy w rzeczywistościach równoległych. Z jednej strony zasypują nas coraz to nowe poradniki o tym, jak osiągnąć dobrostan, żyć w zgodzie ze sobą i otoczeniem, zamieniać nałogi na zdrowe nawyki, z drugiej ? w przestrzeni publicznej spotykamy się z gestami przemocy, mową nienawiści, wywołującymi strach zachowaniami. Dobro, troska, przyzwoitość coraz częściej kojarzą się z zajmowaniem naiwnej pozycji wobec świata. Co jest potrzebne dla dobrych relacji z bliskimi? W jaki sposób pomagać ludziom, których nie znamy osobiście? Kiedy nasze prawo i instytucje dobrze funkcjonują? Jakim językiem rozmawiać z przeciwnikami politycznymi? Po co działać na rzecz środowiska? I jak nie zapomnieć w tym wszystkim o sobie? W Temacie Miesiąca: Sześć rozmów o tym, j...

Kobieta ma mniejszy mózg i dużo słabszy popęd seksualny niż mężczyzna, jest pozbawiona skłonności przywódczych, ma gorszą orientację przestrzenną, zdolności motoryczne i analityczne, jest natomiast bardziej empatyczna, dlatego doskonale sprawdza się jako opiekunka i strażniczka domowego ogniska… Te przekonania to nie tylko część potocznego obrazu świata, ale też element naukowych teorii, nadal rozwijanych przez wielu poważnych badaczy. I choć mogłoby się wydawać, że na temat różnic między płciami powiedziano już dość, Angela Saini udowadnia, że jest inaczej. Opisuje dziesiątki teorii, analizuje setki badań, dawnych i współczesnych, rozmawia z naukowcami i naukowczyniami. Niczego z góry nie zakłada, niczego nie odrzuca i często dochodzi do całkie...

Sen o Japonii „W Japonii, a gdzie?” – widzimy na rysunku Oli Szmidy, żartującej z sympatią z mody na wyjazdy do Japonii. Z jednej strony Kraj Kwitnącej Wiśni kusi nas majestatyczną przyrodą, urbanistyką przyszłości czy fascynującą kulturą: klasycznymi już mangami i anime, ale też odkrywaną dziś literaturą, serialami i j-popem. Z drugiej strony Japonia zmaga się z depopulacją, zastojem gospodarczym, nierównością płci, przepracowaniem… To także kraj, który doczekał spełnionej apokalipsy symbolizowanej przez takie miejsca jak Hiroszima i Fukuszima. Z pewnością obraz Japonii jest dużo bardziej skomplikowany niż w folderze turystycznym. Skąd się wzięła moda na Kraj Kwitnącej Wiśni? Czego dzięki Japończykom dowiemy się o sobie? Jakie nowe wzorce k...

Zodiakary, tarociary i gnostycy Mimo sekularyzacji utrzymuje się w Polsce popyt na usługi duchowe. Renesans popularności w mediach społecznościowych przeżywają astrologia i horoskopy. Swoje grono wielbicieli mają ezoinfluencerki, które obiecują, że pozytywne myślenie i „manifestowanie obfitości” przyniosą nam bogactwo. O ile w latach 90. zainteresowanie ezoteryką wynikało w dużej mierze z biedy i niepewności jutra, o tyle dziś wyrasta z pragnienia samorozwoju i finansowego sukcesu. Jakkolwiek dziwaczne wydawałyby nam się niektóre koncepcje ezoteryczne, to alternatywna duchowość ma w sobie moc, by rozbudzać wyobraźnię i „wywracać kulturę”. Zaskakująco wielu polskich twórców – od Mickiewicza po Tokarczuk – szukało w niej inspiracji. Dlaczego gener...

Daj chłopaka, takiego chłopaka „Toksyczność, machismo, incele” – te określenia dobrze pokazują stan rozważań dotyczących współczesnej męskości. Męskość jest traktowana jako przywilej i zagrożenie, ale choć walka z patriarchatem rozpoczęta przez ruch feministyczny trwa, to dopiero od niedawna podnoszone są głosy, że jego ofiarą padają również sami mężczyźni. Bagatelizujemy doniesienia o znacznie większej liczbie przypadków samobójstw wśród mężczyzn, mało uwagi poświęcamy problemom, z którymi mierzą się dojrzewający chłopcy. Często testem dojrzałości dla młodego mężczyzny staje się wejście w ojcostwo, kiedy to pojawiają się pytania o rodzinne i kulturowe wzorce. Samemu nie doświadczywszy czułości, współczesny tato często kulty...

Rytuały Jak zwolnić i żyć uważniej Antropolog Dimitris Xygalatas nazywa rytuały „pozornie bezsensownymi czynnościami, które nadają życiu sens”. Rytuałami mogą być msza święta czy wieczerza wigilijna, ale także ceremonialne picie herbaty, codzienna medytacja, wspólne śpiewanie hymnu na stadionie piłkarskim albo zestaw gestów, które wykonuje słynny tenisista Rafael Nadal, gdy przed każdym serwisem w identycznej sekwencji dotyka kilka razy nosa i uszu. To powtarzalne czynności, które wydają się nie mieć żadnej bezpośredniej funkcji, ale które z jakichś powodów są dla nas ważne: uśmierzają niepokój, budują doświadczenie przynależności bądź wytwarzają poczucie wzniosłości i piękna. O znaczenie rytuałów pytamy przed jednym z najważniejszych...

W listopadowym numerze Miesięcznika ZNAK Cieszyć się kruchością życia Przez wieki z?ylis?my w kulturze, w której tematy przemijania i s?mierci były postrzegane przez pryzmat chrzes?cijan?skiej wyobraz?ni religijnej. Wizja z?ycia po s?mierci miała niemal powszechna? siłe? oddziaływania. Religia dostarczała tez? zbiorowych rytuałów, które pomagały radzic? sobie z utrata? bliskich i przez?ywaniem z?ałoby. Poste?puja?ca sekularyzacja mocno podwaz?yła te wyobraz?enia. Nie wypracowała jednak jak dota?d wyrazistej i społecznie zakorzenionej alternatywy. Indywidualnie szukamy dzis? sensu z?ycia i sami musimy wypracowywac? mechanizmy obronne, by zmierzyc? sie? z jego kon?cem. Chcemy poszukac? innej drogi. Takiej, która nie tylko pozwoli przerwac? tabuizacje? s?mierci, lecz takz...

Kościół bez patriarchatu To uderzający paradoks, że choć kobiety są często znacznie bardziej zaangażowane w wiarę i jej przekazywanie niż mężczyźni, to jednocześnie nie mają w Kościele udziału we władzy czy w podejmowaniu decyzji. Jak pisała Natalia de Barbaro w jednym z numerów "Znaku": gdybyśmy wyobrazili sobie restaurację, firmę bądź szkołę, gdzie kobieta nie może pełnić funkcji kierowniczych, omijalibyśmy te miejsca szerokim łukiem. Wielu z nas godzi się jednak na Kościół, w którym kobiety nie mogą pełnić funkcji księdza. Ale nie wszyscy akceptują takie status quo. Odważne teolożki i aktywistki coraz śmielej pokazują, że religia nie powinna być patriarchalna, głos kobiet ma znaczenie, a zasada równości między płciami wypływa z same...

Kościół bez patriarchatu To uderzający paradoks, że choć kobiety są często znacznie bardziej zaangażowane w wiarę i jej przekazywanie niż mężczyźni, to jednocześnie nie mają w Kościele udziału we władzy czy w podejmowaniu decyzji. Jak pisała Natalia de Barbaro w jednym z numerów „Znaku”: gdybyśmy wyobrazili sobie restaurację, firmę bądź szkołę, gdzie kobieta nie może pełnić funkcji kierowniczych, omijalibyśmy te miejsca szerokim łukiem. Wielu z nas godzi się jednak na Kościół, w którym kobiety nie mogą pełnić funkcji księdza. Ale nie wszyscy akceptują takie status quo. Odważne teolożki i aktywistki coraz śmielej pokazują, że religia nie powinna być patriarchalna, głos kobiet ma znaczenie, a zasada równości między płciami wypływa z...

Co z ciebie wyrośnie Jeszcze niedawno uważano je za relikt przeszłości. Dziś pojęcie „klasy społeczne” znów jest odmieniane przez wszystkie przypadki. Trzy czwarte Polaków uważa się za przedstawicieli klasy średniej, a jednak widzimy dysproporcje w jej obrębie. Klasa wyższa mierzona majątkiem nie idzie w parze z inteligenckim wykształceniem, pochodzenie nie determinuje już tak mocno jak dawniej. Obserwujemy historie awansów dokonywane po 1989 r. oraz dramatyczne sytuacje tych, którzy doświadczyli niepowodzeń i wykluczenia. „Ludowe historie Polski” otworzyły dyskusję o klasach i klasowości, a pojęcia obecne w salach akademickich przeniknęły do publicystyki i codziennych dyskusji. Coraz częściej zastanawiamy się nad naszymi korzeniami, nad tym, jak los n...