Miesięcznik ZNAK 811 (12/2022) Dobre życie w chaotycznym świecie

Czy filozofia może zmieniać świat? Tak, zwłaszcza w połączeniu z wielkimi pieniędzmi. Ruch filozofów, zwanych longtermistami, szuka sposobów, by skutecznie rozwiązać globalne problemy. Nie tylko dzisiejsze, lecz przede wszystkim te, które nadejdą. Wspiera walkę z malarią, ale i badania nad pandemiami czy sztuczną inteligencją. Do jego sympatyków należą m.in. Elon Musk oraz Dustin Moskovitz, współtwórca Facebooka. Dzięki hojności darczyńców tylko w 2021 r. na takie inicjatywy wydano 600 mln dolarów. Mimo szlachetnych intencji longtermizm budzi też obawy. Czy nie grozi nam władza garstki technokratów? Jakie są największe zagrożenia dla naszej cywilizacji? Czy ludzkość ma przed sobą jeszcze tysiące lat rozwoju? Dlaczego powinniśmy oddawać 10% dochodu n...

"Im mniej rozpoznaję się w swoim ciele, tym bardziej czuję się zobowiązana do tego, by o nie dbać. Zostało mi ono powierzone: pielęgnuję je niczym przyjaciela, którego potrzebuję" - pisała Simone de Beauvoir. Ciało to niezwykle istotny element naszej tożsamości. Mimo że często zaczynamy się na nim koncentrować, dopiero gdy przestaje spełniać swoje podstawowe funkcje, nie można sprowadzić jego istnienia jedynie do zwykłej mechaniczności. W ciele zapisana jest wielka mądrość. Gdy jesteśmy zmęczeni i najwyższy czas, by zwolnić, to ono często jako pierwsze wysyła sygnały wskazujące, że trzeba się o siebie zatroszczyć. "Jakie sygnały ostrzegawcze wysyła nam ciało? W jaki sposób pracować ze swoimi emocjami? Kiedy dziedziczymy traumę?" Odpowiadają: Ol...

Książki Rebekki Solnit to lektury obowiązkowe: rezonujące z przeżywanym czasem i potrzebami czytelników. Nadzieja w mroku należała do najważniejszych tytułów ostatnich lat. Zarówno dodawała otuchy, jak i dostarczała przykładów, że drobne działania mogą zainicjować wielkie zmiany. Termin „panjaśnianie”, nazywający doświadczenia wielu kobiet bezpodstawnie pouczanych przez pewnych siebie mężczyzn, wszedł do codziennego języka. Zew włóczęgi sprawił, że piesze wędrówki zyskały powab intelektualnych przygód, co zazębiło się z ekologiczną modą na mikrowyprawy. Eseje Solnit nie są pisane „zza biurka”. Wyrastają z doświadczeń i splatają się ze społecznym zaangażowaniem autorki. Jej teksty traktować można jak wyznanie wiary w naszą sprawcz...

Łatwo spotkać się z narzekaniem na polską przestrzeń: nieład architektoniczny, mnogość reklam, betonozę i patodeweloperkę. Nieco na przekór tym diagnozom chcemy skoncentrować się na udanych projektach. Przyglądamy się więc dziedzictwu polskiej architektury XX w., licznym modernistycznym i socrealistycznym budowlom, które zyskują dziś coraz większe uznanie. A także, wraz z architektami młodego pokolenia, patrzymy w przyszłość, szukając inspirujących pomysłów. Marzymy o polskich miastach pełnych zieleni, stawów i mokradeł. W dobie zmian klimatycznych powinny się stać przestrzeniami bioróżnorodności i energetycznej efektywności. Gdzie szukać ładnej Polski? Które z modernistycznych projektów wciąż wzbudzają podziw? Jakiej architektury wymaga od nas...

Psychodeliki Nadzieja dla duszy i umysłu? W ostatnich latach obserwujemy "psychodeliczny renesans" związany z wyraźną zmianą w podejściu do substancji psychoaktywnych, takich jak psylocybina, LSD czy MDMA. Nielegalne w wielu krajach i kojarzone z hipisowską kontrkulturą, stają się dziś ważnym narzędziem w psychiatrii. Terapia wspomagana MDMA uznawana jest za jedną z najskuteczniejszych w leczeniu zespołu stresu pourazowego, psylocybina z kolei pozwala osobom w depresji pozbyć się natrętnych myśli na własny temat i ulżyć w cierpieniu. Istnieje niewielkie prawdopodobieństwo uzależnienia się bądź przedawkowania psychodelików. Nie dziwi więc, że budzą one nadzieje badaczy i pacjentów. Nie stanowią jednak panaceum, a przyjmowane w niewłaściwy sposób, mogą by...

Mądrość ciała Im mniej rozpoznaję się w swoim ciele, tym bardziej czuję się zobowiązana do tego, by o nie dbać. Zostało mi ono powierzone: pielęgnuję je niczym przyjaciela, którego potrzebuję pisała Simone de Beauvoir. Ciało to niezwykle istotny element naszej tożsamości. Mimo że często zaczynamy się na nim koncentrować, dopiero gdy przestaje spełniać swoje podstawowe funkcje, nie można sprowadzić jego istnienia jedynie do zwykłej mechaniczności. W ciele zapisana jest wielka mądrość. Gdy jesteśmy zmęczeni i najwyższy czas, by zwolnić, to ono często jako pierwsze wysyła sygnały wskazujące, że trzeba się o siebie zatroszczyć. Jakie sygnały ostrzegawcze wysyła nam ciało? W jaki sposób pracować ze swoimi emocjami? Kiedy dziedziczymy trau...

Jak wzmacniać odporność psychiczną Odporność psychiczna to umiejętność powrotu do równowagi po trudnych doświadczeniach lub stresie. Przypomina tarczę obronną, która pozwala nam chronić się przed problemami. Składają się na nią poczucie wpływu, zdolność do działania, właściwe podejście do wyzwań oraz pewność siebie. Nie jest ona czymś danym na zawsze, możemy ją kształtować i wzmacniać. Dbanie o nią jest absolutnie kluczowe, byśmy mogli dobrze funkcjonować w rzeczywistości pełnej niespodzianek oraz troszczyć się o świat, innych ludzi i samych siebie. Co kształtuje naszą odporność psychiczną? W jaki sposób ją wzmacniać? Jak lepiej radzić sobie z emocjami? Czy trudne doświadczenia z młodości przekreślają szansę na dobre życie? Odpo...

Odczarowanie Jezusa Jezus nie był kapłanem ani politykiem. Przez większość życia pracował fizycznie. Być może miał doświadczenie krótkiego i bezdzietnego małżeństwa. Teksty z epoki przedstawiły go jako wędrownego nauczyciela, który chciał odnowić więź Żydów z Bogiem. Zdumiewać więc może, że sprawa Jezusa nie skończyła się w ubogiej Galilei jak innych rabbich tego czasu, ale rozeszła się na cały świat. Mimo kryzysu Kościołów chrześcijańskich Jezus wciąż fascynuje wielu badaczy i ludzi szukających duchowej inspiracji. Coraz więcej wiemy o życiu w Nazarecie 2 tys. lat temu, o żydowskiej apokaliptyce, o powstawaniu tekstów biblijnych. Wierzący są coraz bliżej postaci, którą swoim życiem powinni naśladować, a naukowe odkrycia każą nierz...

Co nam dają algorytmy? Jeszcze do niedawna rzeczywistość zapośredniczona przez komputerowe algorytmy wydawała się scenariuszem rodem z science fiction. Dziś nie możemy się bez nich obejść: pozwalają czuć się zrozumianym, oferują rozrywkę i pomoc w robieniu zakupów czy sprzątaniu domu. Do rewolucyjnej przemiany doprowadziło upowszechnienie Internetu i mediów społecznościowych. Skrócił się dzięki temu dystans do źródeł wiedzy, rozwinęły się nasze możliwości poznawcze, lecz jednocześnie pogłębiły się istniejące podziały, a tzw. bańki społecznościowe budują nam wypaczony obraz świata. Maszynowe uczenie się preferencji udostępnianych w sieci przez użytkowników przekłada się zarówno na nasze wybory konsumenckie, jak i decyzje polityczne. Zwią...

Nowa sztuka miłości „Miłos?c? niejedno ma imie?”, „Od miłos?ci do nienawis?ci jeden krok”, „Zakochac? sie? na zabój” – to tylko niektóre powszechnie znane powiedzenia, próbuja?ce uchwycic? istote? jednego z najwaz?niejszych uczuc? w z?yciu człowieka. Z jednej strony ros?nie liczba rozwodów i jednoosobowych gospodarstw domowych, z drugiej – liczba uz?ytkowniczek i uz?ytkowników aplikacji randkowych. Wygla?da na to, z?e choc? w zalewie alternatywnych z?yciowych scenariuszy nieche?tnie rozmawiamy o miłos?ci i przyznajemy sie? do pragnienia kochania oraz bycia kochanym, to realizacji tej potrzeby wcia?z? jestes?my w stanie pos?wie?cic? duz?o sił i s?rodków. W jakie schematy uczuciowe popadamy? Jak pogodzic? równos?c? z erotyzmem? Z których ksia?z?ek i filmów bio...

Moje duchowe miejsce Krajobraz religijny Polski zmienia się szybko, zwłaszcza w najmłodszym pokoleniu. Według badań CBOS-u 30 lat temu jako wierzący deklarowało się 93% osób między 18. a 24. rokiem życia. W zeszłym roku było to już tylko 71%. Jeszcze szybciej postępuje zanik praktyk religijnych. Odsetek regularnie chodzących do kościoła spadł w tej grupie aż trzykrotnie: z 69% w 1992 r. do 23% w 2021 r. Jednocześnie pozostają w nas pewne duchowe potrzeby: wspólnoty, autotranscendencji, wykroczenia poza bieg codziennych spraw. W tym numerze przyglądamy się, w jakich obszarach - w tradycji religijnej i poza nią - próbujemy te potrzeby realizować. Jakie historie stoją za decyzją o apostazji? Gdzie szukamy duchowego schronienia? Jak budować dojrzałą religijnoś...

Zodiakary, tarociary i gnostycy Mimo sekularyzacji utrzymuje się w Polsce popyt na usługi duchowe. Renesans popularności w mediach społecznościowych przeżywają astrologia i horoskopy. Swoje grono wielbicieli mają ezoinfluencerki, które obiecują, że pozytywne myślenie i „manifestowanie obfitości” przyniosą nam bogactwo. O ile w latach 90. zainteresowanie ezoteryką wynikało w dużej mierze z biedy i niepewności jutra, o tyle dziś wyrasta z pragnienia samorozwoju i finansowego sukcesu. Jakkolwiek dziwaczne wydawałyby nam się niektóre koncepcje ezoteryczne, to alternatywna duchowość ma w sobie moc, by rozbudzać wyobraźnię i „wywracać kulturę”. Zaskakująco wielu polskich twórców – od Mickiewicza po Tokarczuk – szukało w niej inspiracji. Dlaczego gener...

Daj chłopaka, takiego chłopaka „Toksyczność, machismo, incele” – te określenia dobrze pokazują stan rozważań dotyczących współczesnej męskości. Męskość jest traktowana jako przywilej i zagrożenie, ale choć walka z patriarchatem rozpoczęta przez ruch feministyczny trwa, to dopiero od niedawna podnoszone są głosy, że jego ofiarą padają również sami mężczyźni. Bagatelizujemy doniesienia o znacznie większej liczbie przypadków samobójstw wśród mężczyzn, mało uwagi poświęcamy problemom, z którymi mierzą się dojrzewający chłopcy. Często testem dojrzałości dla młodego mężczyzny staje się wejście w ojcostwo, kiedy to pojawiają się pytania o rodzinne i kulturowe wzorce. Samemu nie doświadczywszy czułości, współczesny tato często kulty...

Rytuały Jak zwolnić i żyć uważniej Antropolog Dimitris Xygalatas nazywa rytuały „pozornie bezsensownymi czynnościami, które nadają życiu sens”. Rytuałami mogą być msza święta czy wieczerza wigilijna, ale także ceremonialne picie herbaty, codzienna medytacja, wspólne śpiewanie hymnu na stadionie piłkarskim albo zestaw gestów, które wykonuje słynny tenisista Rafael Nadal, gdy przed każdym serwisem w identycznej sekwencji dotyka kilka razy nosa i uszu. To powtarzalne czynności, które wydają się nie mieć żadnej bezpośredniej funkcji, ale które z jakichś powodów są dla nas ważne: uśmierzają niepokój, budują doświadczenie przynależności bądź wytwarzają poczucie wzniosłości i piękna. O znaczenie rytuałów pytamy przed jednym z najważniejszych...

W listopadowym numerze Miesięcznika ZNAK Cieszyć się kruchością życia Przez wieki z?ylis?my w kulturze, w której tematy przemijania i s?mierci były postrzegane przez pryzmat chrzes?cijan?skiej wyobraz?ni religijnej. Wizja z?ycia po s?mierci miała niemal powszechna? siłe? oddziaływania. Religia dostarczała tez? zbiorowych rytuałów, które pomagały radzic? sobie z utrata? bliskich i przez?ywaniem z?ałoby. Poste?puja?ca sekularyzacja mocno podwaz?yła te wyobraz?enia. Nie wypracowała jednak jak dota?d wyrazistej i społecznie zakorzenionej alternatywy. Indywidualnie szukamy dzis? sensu z?ycia i sami musimy wypracowywac? mechanizmy obronne, by zmierzyc? sie? z jego kon?cem. Chcemy poszukac? innej drogi. Takiej, która nie tylko pozwoli przerwac? tabuizacje? s?mierci, lecz takz...

Kościół bez patriarchatu To uderzający paradoks, że choć kobiety są często znacznie bardziej zaangażowane w wiarę i jej przekazywanie niż mężczyźni, to jednocześnie nie mają w Kościele udziału we władzy czy w podejmowaniu decyzji. Jak pisała Natalia de Barbaro w jednym z numerów "Znaku": gdybyśmy wyobrazili sobie restaurację, firmę bądź szkołę, gdzie kobieta nie może pełnić funkcji kierowniczych, omijalibyśmy te miejsca szerokim łukiem. Wielu z nas godzi się jednak na Kościół, w którym kobiety nie mogą pełnić funkcji księdza. Ale nie wszyscy akceptują takie status quo. Odważne teolożki i aktywistki coraz śmielej pokazują, że religia nie powinna być patriarchalna, głos kobiet ma znaczenie, a zasada równości między płciami wypływa z same...

Kościół bez patriarchatu To uderzający paradoks, że choć kobiety są często znacznie bardziej zaangażowane w wiarę i jej przekazywanie niż mężczyźni, to jednocześnie nie mają w Kościele udziału we władzy czy w podejmowaniu decyzji. Jak pisała Natalia de Barbaro w jednym z numerów „Znaku”: gdybyśmy wyobrazili sobie restaurację, firmę bądź szkołę, gdzie kobieta nie może pełnić funkcji kierowniczych, omijalibyśmy te miejsca szerokim łukiem. Wielu z nas godzi się jednak na Kościół, w którym kobiety nie mogą pełnić funkcji księdza. Ale nie wszyscy akceptują takie status quo. Odważne teolożki i aktywistki coraz śmielej pokazują, że religia nie powinna być patriarchalna, głos kobiet ma znaczenie, a zasada równości między płciami wypływa z...

Co z ciebie wyrośnie Jeszcze niedawno uważano je za relikt przeszłości. Dziś pojęcie „klasy społeczne” znów jest odmieniane przez wszystkie przypadki. Trzy czwarte Polaków uważa się za przedstawicieli klasy średniej, a jednak widzimy dysproporcje w jej obrębie. Klasa wyższa mierzona majątkiem nie idzie w parze z inteligenckim wykształceniem, pochodzenie nie determinuje już tak mocno jak dawniej. Obserwujemy historie awansów dokonywane po 1989 r. oraz dramatyczne sytuacje tych, którzy doświadczyli niepowodzeń i wykluczenia. „Ludowe historie Polski” otworzyły dyskusję o klasach i klasowości, a pojęcia obecne w salach akademickich przeniknęły do publicystyki i codziennych dyskusji. Coraz częściej zastanawiamy się nad naszymi korzeniami, nad tym, jak los n...

Choć tata często czyta gazetę i cały czas chodzi do pracy, to tak naprawdę bardzo lubi bawić się z Mikołajkiem. Buduje zamek, udaje pirata, a na koniec jeszcze kupi lody. Tata to najlepszy kumpel!