Dawne rządy a rewolucja

Henry David Thoreau (1817-62) przedstawiciel amerykańskiego romantyzmu, skrajny indywidualista, ba określany nawet jako anarchista (choć chyba nie do końca słusznie). A przy tym zdecydowany zwolennik duchowości i przeciwnik materializmu. Jego esej "O obywatelskim nieposłuszeństwie" najprościej opisać jego słowami Najlepszy rząd to taki, który najmniej rządzi i chciałbym doczekać chwili, gdy ową zasadę szybciej i bardziej systematycznie wprowadzi się w życie.Thoreau napisał swój manifest z jednej strony w pełni się identyfikując z wartociami zwartymi w amerykańskiej Deklaracji Niepodległości, z drugiej dostrzegał to co zawsze towarzyszy sprawowaniu władzy: chęć zawłaszczania przez władzę kolejnych elementów życia społecznego. Warto czytać, by unikać i...

Gustave Le Bon (1841–1931) należy do ojców psychologii społecznej. Jego Psychologia tłumu to dzieło do dziś niezwykle często przypominane w analizach społecznych. Jest bowiem pierwszą w historii nauki próbą psychologicznej analizy zachowań ludzkiego tłumu. Napisana w 1895 roku książka stała się w pewnym sensie prorocza, wkrótce masy doszły do władzy to tłum doprowadził w znacznej mierze do władzy Lenina, Mussolliniego czy Hitlera. Jest oczywiście Le Bon elitarystą, tłum charakteryzuje najczęściej jako impulsywny, zmienny, drażliwy, podatny na sugestie, przesadny w emocjach, nietolerancyjny. Poddaje analizie czynniki mające wpływ na działanie tłumu, ocenia rolę wiecowych przywódców. Dokonuje także klasyfikacji tłumów i np. zgromadzenia parlamentarne...

Alexis de Tocqueville (1805-1859) to kluczowa postać dla głównej fazy kształtowania się myśli socjopolitycznej w Europie. Jego wczesne dzieło O demokracji w Ameryce (1835-1840) zabiera głos w dyskusji nad optymalnym kształtem społeczeństwa, „dyskusji” na śmierć i życie, jaka wówczas przetaczała się burzliwie przez Francję i w gabinetach, i na barykadach. Autor, arystokrata z prastarego rodu, wieloletni deputowany w czasie monarchii lipcowej, minister spraw zagranicznych Napoleona III (1849), na przykładzie Stanów Zjednoczonych Ameryki rozważa za i przeciw demokracji w stosunku do ustroju arystokratycznego, zakładając przy tym z góry, że demokratyzacja jest procesem nieuchronnym dla wszystkich państw. W nadzwyczaj wnikliwej, czasem proroczej („Rosja i Ameryka...

Według Schopenhauera wolność jest pojęciem czysto negatywnym. Używając go, myślimy tylko o braku wszelkich przeszkód, one więc występują jako siła, muszą być zatem czymś pozytywnym. Stosownie do własności tych przeszkód istnieją trzy różne rodzaje tego pojęcia: wolność fizyczna, intelektualna i moralna.

Gaetano Mosca (1858-1941) - włoski socjolog, prawnik, politolog, historyk idei, jeden z twórców teorii mas i elit wraz z Ortegą y Gassetem oraz Vilfredo Pareto (choć z nim pozostawał w ostrym sporze, kto właściwie jest twórcą teorii elit), twórca terminu "klasa polityczna". Do jego najważniejszych dzieł należą "Sulla Teorice dei Governi", "Elementi di Scienza politica" oraz właśnie Historia doktryn politycznych. Autor analizuje w książce różne formy życia społecznego, różnego rodzaju instytucje w aspekcie ich związku z władzą, zależnością, strukturą polityczną. Analizuje także dzieła dotyczące polityki i doktryny polityczne od czasów starożytnych do XX wieku, wiele miejsca poświęca starożytnej Grecji (zwł pismom Platona takim jak "Państwo" czy...

Język angielski a polityka to publikacja pióra George'a Orwella, autora jednej z najsłynniejszych dystopii społecznych XX wieku. Jak wykorzystuje się język, aby osiągnąć pełnię władzy? Czy możliwe jest jego całkowite podporządkowanie własnym celom? Język to niezwykłe narzędzie służące do komunikowania się wszystkich jednostek, niezależnie od przynależności do danej grupy społecznej. Wiele osób posługuje się nim, aby zwerbalizować własne poglądy oraz zrealizować określone cele. Takimi pobudkami kierują się przede wszystkim politycy i środki masowego przekazu zmieniające znaczenie słów, aby dostosować je do swych potrzeb. George Orwell lata temu dostrzegł te negatywne zjawiska, które zaczęły zachodzić w języku angielskim. Pisarz zauważył, iż...

Francuski intelektualista Alexis de Tocqueville (1805-1859), jeden z ojców założycieli współczesnej socjologii, jest znany z dwóch słynnych dzieł. Są to O demokracji w Ameryce (1835/1840, Wydawnictwo Aletheia, Warszawa 2019) i właśnie Dawny ustrój i Rewolucja (1856). Kilkadziesiąt lat po rewolucji francuskiej z 1789 roku Tocqueville zastanawia się nad przyczynami, dla których wybuchła. Z niezwykłą przenikliwością tropi w niej pozostałości ancien régime u, a nawet średniowiecznego feudalizmu. Okazuje się, że wbrew powszechnemu przekonaniu rewolucja przejęła, a nawet wzmocniła te elementy - takie jak centralizacja władzy, ubezwłasnowolnienie obywatela itd. Rewolucja niejako odsłoniła organiczną ułomność państwa francuskiego: niedowład tego, co dziś naz...

Herbert Spencer (1820-1903) – angielski filozof i socjolog, wręcz uznawany za jednego z ojców socjologii, zdeklarowany ewolucjonista i agnostyk, autor kilkunastu książek. Swoje naukowe poglądy na świat przedstawił przede wszystkim na łamach obszernego, wielotomowego dzieła. Jak pisze Leszek Kasprzyk w biografii Spencer traktował społeczeństwo jako część przyrody i interpretował jego rozwój z punktu widzenia działania w nim praw i zależności typu przyrodniczego. Tak rozumianą zasadę determinizmu przeciwstawiał Spencer zdecydowanie wszelkim indeterministycznym teoriom rozwoju społecznego. W tym duchu napisany jest także ten tom, który obejmuje takie tematy i zagadnienia jak organizacja polityczna integracja i rozwarstwienie w politycznym kształcie społeczeństw,...

Aleksander Brckner (1856-1939) – polski kulturoznawca, historyk literatury polskiej i słowiańskiej, autor m.in.. Encyklopedii staropolskiej, Dziejów kultury polskiej, Słownika etymologicznego języka polskiego czy Dziejów języka polskiego, doktor honoris causa Uniwersytetu Warszawskiego. W Mitologii słowiańskiej zajmuje się autor zarówno mitami jak i kultami oraz obrzędami słowiańskimi (zarówno ruskimi, polskimi jak i Słowian zachodnich). Istotną część poświęca zarówno Perunowi jak i Swarogowi-Dadzbógowi, a także Welesowi-Wołosowi. Kolejna część poświęcona jest słowiańskiej demonologii, następna elementom obrzędowym, a ostania zaś relacjom między pogaństwem a chrześcijaństwem.

Arthur Schopenhauer (1788-1860) – jeden z najwybitniejszych niemieckich filozofów, choć w zasadzie nigdy nie stworzył żadnej filozoficznej szkoły, a jednak wywarł wielki wpływ na takich myślicieli jak Bergson (ze swoim intuicjonizmem), Nietzsche (ze swoją filozofią życia), a czerpali z niego także neokantyści i pragmatycy. Zwykło się nazywać Schopenhauera twórcą pesymizmu filozoficznego. Jak pisze Jan Garewicz jego pesymizm nie miał nic wspónego z katastrofizmem, a negacja postępu z zaprzeczeniem rozwoju nauki i techniki Uczył rezygnacji bez pokory, współczucia bez miłości bliźniego, buntu bez działania. Schopenhauer z jednej strony neguje świat, ale z drugiej strony uznaje ten świat za jedyny z możliwy. I czyni tak z powodu przyjęcia pewnych zasad aksjolo...

Baruch (lub Benedykt) Spinoza (1632-77) pochodził z żydowskiej rodziny żyjącej w Niderlandach, za swoje poglądy został usunięty z gminy, studiował scholastykę chrześcijańską, nauki przyrodnicze, filozofię (zwł. Kartezjusza i Hobbesa); jego filozofię określa się jako panteizm racjonalistyczny: racjonalizm (od Kartezjusza), naturalizm (od Hobbesa) i panteizm (od Majmonidesa), był też Spinoza wyznawcą teorii wolnościowych w życiu społecznym, propagował tolerancję, jego Traktat teologiczno-polityczny znalazł się na Indeksie Dzieł Zakazanych. Najważniejszym z dzieł Spinozy, w którym zawarł nie tylko filozofię moralną, ale cały jego system filozoficzny jest właśnie Etyka, wydana dopiero po jego śmierci. Informacja, że zamierza wydać kolejne ateistyczne dz...

Zbiór esejów i wypowiedzi jednego z najważniejszych współczesnych intelektualistów. Noam Chomsky w książce O anarchizmie prowokuje, zaciekawia, zmusza do myślenia i prezentuje swoje spojrzenie na tytułową ideologię, kwestionując negatywne skojarzenia, które jej towarzyszą. Chomsky na anarchizmie opiera cały zbiór swoich poglądów na rzeczywistość społeczno-polityczno-gospodarczą. Widzi w nim podstawę dla sposobu myślenia, jakim powinna się kierować współczesna lewica. Pokazuje, w jaki sposób anarchistyczne idee wprowadzić do polityki i jak uzasadnić nimi dążenie do równości, wolności oraz sprawiedliwości społecznej. Odrzucając odwieczny podział między socjalizmem i anarchizmem, dowodzi, że koncepcje te mają ze sobą wiele wspólnego. Wybitny języ...

Nie dawajmy wiary niebezpiecznym złudzeniom, ale spójrzmy trzeźwo i spokojnie w przyszłość nowoczesnego społeczeństwa. Nie upajajmy się wizją jego wielkości, nie zniechęcajmy się na widok jego nędzy. W miarę jak obecny rozwój cywilizacji będzie się utrzymywał, wzrastać będzie liczba życiowych udogodnień, społeczeństwo stanie się doskonalsze i lepiej wykształcone; życie będzie coraz łatwiejsze, przyjemniejsze, bogatsze i dłuższe. Jednocześnie należy jednak przewidzieć, że stale wzrastać będzie liczba ludzi zmuszonych zwracać się o wsparcie do swoich współobywateli, aby otrzymać w ten sposób choć nieznaczną część owych dóbr, których ogólna liczba będzie nieustannie rosnąć. Możemy spowolnić ten podwójny ruch; szczególne okoliczności,...

Francuski intelektualista Alexis de Tocqueville (1805-1859), jeden z ojców założycieli współczesnej socjologii, jest znany z dwóch słynnych dzieł. Są to O demokracji w Ameryce (1835/1840, Wydawnictwo Aletheia, Warszawa 2019) i właśnie Dawny ustrój i Rewolucja (1856). Kilkadziesiąt lat po rewolucji francuskiej z 1789 roku Tocqueville zastanawia się nad przyczynami, dla których wybuchła. Z niezwykłą przenikliwością tropi w niej pozostałości ancien régime u, a nawet średniowiecznego feudalizmu. Okazuje się, że wbrew powszechnemu przekonaniu rewolucja przejęła, a nawet wzmocniła te elementy - takie jak centralizacja władzy, ubezwłasnowolnienie obywatela itd. Rewolucja niejako odsłoniła organiczną ułomność państwa francuskiego: niedowład tego, co dziś naz...

Alexis de Tocqueville (1805-1859) to kluczowa postać dla głównej fazy kształtowania się myśli socjopolitycznej w Europie. Jego wczesne dzieło O demokracji w Ameryce (1835-1840) zabiera głos w dyskusji nad optymalnym kształtem społeczeństwa, „dyskusji” na śmierć i życie, jaka wówczas przetaczała się burzliwie przez Francję i w gabinetach, i na barykadach. Autor, arystokrata z prastarego rodu, wieloletni deputowany w czasie monarchii lipcowej, minister spraw zagranicznych Napoleona III (1849), na przykładzie Stanów Zjednoczonych Ameryki rozważa za i przeciw demokracji w stosunku do ustroju arystokratycznego, zakładając przy tym z góry, że demokratyzacja jest procesem nieuchronnym dla wszystkich państw. W nadzwyczaj wnikliwej, czasem proroczej („Rosja i Ameryka...

Democracy in America is a classic of political philosophy. Hailed by John Stuart Mill and Horace Greely as the finest book ever written on the nature of democracy, it continues to be an influential text on both sides of the Atlantic, above all in the emerging democracies of Eastern Europe. De Tocqueville examines the structures, institutions and operation of democracy, and shows how Europe can learn from American success and failures. His central theme is the advancement of the rule of the people, but he also predicts that slavery will bring about the 'most horrible of civil wars', foresees that the USA and Russia will be the Superpowers of the twentieth century, and is 150 years ahead of his time in his views on the position and importance of women.