„Edward W. Said” – książki

Interpretacyjna przenikliwość przeplata się wtejksiążce zzachętą dopodjęcia „ćwiczenia zponownego nazywania”. Napoczątku XX wieku Irlandczycy – podobnie jak wiele innych narodów – stanęli przedwyzwaniem zredefiniowania własnej tożsamości iznalezienia dla niej form wyrazu. Terry Eagleton, Fredric Jameson iEdward W. Said obierają tozagadnienie zacentralny temat swoich rozważań, adoświadczenie irlandzkie jawi imsię jako historia kolonialna, nietracąc przy tym osobnego rysu. Kolonializm jest procesem wywłaszczania, stopniowym wykorzenianiem narodu zjego własnej kultury ijęzyka. Dlatego wielkim zadaniem irlandzkiego modernizmu było nietyle dawanie gotowych tożsamościowych wzorców, ile poszukiwanie tego, coutracone. Paradoksalnie jednak, gdyodkrywamy inazywamy owo nieokreślone doświadczenie, wymyka się ono nazawsze. Zpróby pogodzenia tejsprzeczności zrodziła się literatura nowoczesna, wtym powieści Jamesa Joyce’a czypoezja Williama Butlera Yeatsa. Edward W. Said (1935–2003) – palestyńsko-amerykański krytyk i teoretyk kultury, pisarz, krytyk literacki i muzyczny; jeden z pionierów teorii postkolonialnej. Pochodził z Jerozolimy, skąd jego rodzina przeniosła się do Kairu z powodu nasilającego się konfliktu arabsko-izraelskiego. W wieku kilkunastu lat został przeniesiony do szkoły w USA. Studiował w Princeton i na Uniwersytecie Harvarda, gdzie uzyskał stopień doktora. Od 1963 roku, aż do końca życia, wykładał na Uniwersytecie Columbia. Jest autorem ponad dwudziestu książek, tłumaczonych na wiele języków. W Polsce ukazały się:Orientalizm(1991; wyd. oryg. 1978),Za ostatnim niebem.Palestyńczycy(2002; wyd. oryg. 1986),Paralelei paradoksy. Rozmowyo muzyce i społeczeństwie(z Danielem Barenboimem, 2007; wyd. oryg. 2002),Kulturai imperializm(2009; wyd. oryg. 1993). Znany powszechnie jako adwokat sprawy palestyńskiej, głośno krytykował politykę Stanów Zjednoczonych i Izraela w tym regionie. Zmarł w 2003 roku w Nowym Jorku. Fredric Jameson(1934) – amerykański krytyk literacki i teoretykliteraturynależący do grona czołowych myślicieli marksistowskich. Jego najbardziej znane analizy to m.in.Postmodernizm, czyli logika kulturowa późnego kapitalizmu(1991; wyd. pol. 2011) orazArcheologie przyszłości. Pragnienie zwane utopią i inne fantazje naukowe(2005; wyd. pol. 2011). Terry Eagleton(1943) – teoretyk kultury i literaturoznawca, jeden z najważniejszych współczesnych brytyjskich filozofów marksistowskich. Napisał kilkadziesiąt szeroko komentowanych książek. W Polsce znany jest głównie z tomówIluzje postmodernizmu(1996; wyd. pol. 1998),Koniec teorii(2003; wyd. pol. 2012) orazŚwięty terror(2005; wyd. pol. 2008).

W tym uznanym przez krytyków na całym świecie dziele Edward W. Said bada historię i naturę zachodnich postaw wobec Wschodu, uważając orientalizm za europejski twór ideologiczny, który narzucił pokutujące aż do dziś stereotypy Orientu, a w szczególności islamu. Autor pokazuje, jak pisarze, filozofowie i politycy radzili sobie niegdyś z innością dalekowschodniej kultury, z jej zwyczajami i religiami, tworząc uproszczony i z gruntu fałszywy obraz. Said śledzi ten punkt widzenia poprzez pisarstwo Homera, Nervala i Flauberta, Chatraubrianda i Kiplinga, których wspaniałe teksty w sposób decydujący przyczyniły się do romantycznego i egzotycznego obrazu Orientu. Wykorzystując własne doświadczenie palestyńskiego Araba mieszkającego na Zachodzie, Said zastanawia się, czy te idee stanowią i w jakim stopniu odbicie europejskiego imperializmu i rasizmu.

Edward W. Said, jeden z najwybitniejszych intelektualistów XX wieku, prowadził w latach dziewięćdziesiątych seminarium poświęcone ostatnim dziełom wielkich muzyków i pisarzy – dziełom pod wieloma względami zaskakującym. Temat zasługiwał na książkę, jednak pracę nad nią przerwała śmierć Saida. Tom On Late Style: Music and Literature Against the Grain (2006) powstał dzięki żonie i współpracownikom autora, którzy zebrali pozostawione przez niego wykłady, artykuły i notatki. Co ciekawe, szkicowość czy fragmentaryczność książki wcale jej nie szkodzi. Jedyny niedosyt, jaki odczuwa czytelnik, wynika z żalu, że Saidowi nie starczyło czasu na analizy kolejnych „późnych” dzieł. Książka pokazuje autora Orientalizmu od mniej znanej strony – jako znakomitego znawcę sztuki oraz stylistę. Jego błyskotliwe interpretacje dzieł Beethovena, Manna, Kawafisa, Lampedusy, Geneta, Viscontiego czy Goulda są mocnym argumentem za wszechstronnym rozwojem duchowym i intelektualnym, którego rolę w dzisiejszej kulturze często podaje się w wątpliwość. W książce O stylu późnym zawiera się też pewien dramatyzm. Śmiertelnie chory Said wiedział, że to prawdopodobnie jego ostatnie dzieło. W pewnym sensie pisał więc o sobie.