Zeszyty z metafizyki. nr 6. O przyczynach partycypacji i analogii

"Zeszyty z metafizyki" nr 2 Książa z serii: "Zeszyty z metafizyki" dostarcza informacji na temat interpretacji rzeczywistości dokonanej przez Arystotelesa. Zapoczątkował on nurt filozofii realistycznej, a zatem także realistyczną interpretację świata i człowieka. Omówiona została jego oryginalna koncepcja bytu, złożonego z elementów: materii i formy, dzięki którym rzeczy bytują, a także koncepcja człowieka jako istoty złożonej z ciała i duszy oraz została przedstawiona teoria poznania abstrakcyjnego, stanowiąca postawę różnicowania nauk: przyrodniczych, matematycznych i filozoficznych. Książka zawiera także teksty klasyczne: fragmenty pism Arystotelesa Metafizyka, Fizyka, O duszy.

"Zeszyty z metafizyki" nr 5 Współczesny przyrodnik chce – na wzór platońskiego Demiurga – stwarzać rzeczy. W procesach klonowania, krzyżówek genetycznych, tworzenia nowych zmutowanych form roślin nie chodzi tylko o przeformowywanie i przetwarzanie rzeczy, ale stawianie się w roli kogoś, kto dzięki nauce uzurpuje sobie moc stwarzania. Rodzi się zatem konieczność odpowiedzi na pytanie, czy istnieją granice ingerencji w strukturę rzeczy, granice poza którymi ingerencja przestaje być doskonaleniem, a podąża w kierunku szkodzenia i deformowania. Problem ten jest domeną nie tylko nauk przyrodniczych, ale przede wszystkim metafizyki. Metafizyka uczy bowiem odkrywania wewnętrznej struktury rzeczy, w której obok elementów przypadłościowych są także elementy konstytutywne, czyli takie, które determinują naturę rzeczy, te zaś wyznaczają granicę tożsamości i indywidualności rzeczy, która w żaden sposób nie może zostać naruszona bez zniszczenia samej rzeczy. Najważniejszym celem "Zeszytu V" jest wprowadzenie czytelnika w umiejętność odkrywania wewnętrznej struktury świata osób i rzeczy a przez to docieranie do takich złożeń, których nie może odkryć żadna inna nauka poza metafizyką.

W publikacji omówiono podstawowe dla rozumienia rzeczywistości pojęcia, tzw. transcendentalia: byt, rzecz, jedno, odrębne, prawda, dobro, piękno. Pojęcia te pozwalają zrozumieć, że nie tylko człowiek, ale każdy byt, ożywiony i nieożywiony, jest racjonalny i celowy. Racjonalność bytów przejawia się w tym, że poszczególne rzeczy realizują w swym istnieniu zamysł Stwórcy albo twórcy. Celowość świata ujawnia się przez to, że poszczególne rzeczy realizują w swym istnieniu określony cel, założony przez wolę twórcy albo Stwórcy.

"Zeszyty z metafizyki" nr 3 Trzeci "Zeszyt z metafizyki" prezentuje interpretację rzeczywistości sformułowaną przez Tomasza z Akwinu. Omówione są fundamentalne dla właściwego rozumienia świata teorie: złożenia bytu z istoty i istnienia, stworzenia z niczego, analogicznego bytowania rzeczy. Część "Zeszytu III" poświęcono rozumieniu człowieka jako osoby oraz poznaniu sądowemu i separacji metafizycznej. Zamieszczono też fragmenty pism Tomasza z Akwinu.

Celem publikacji z serii „Zeszyty z metafizyki” jest wprowadzenie Czytelnika w nową kulturowo-filozoficzną sytuację, z jaką spotyka się w filozofii współczesnej, gdy podejmuje studia z metafizyki realistycznej. W pierwszej części „Zeszytu” został przedstawiony zarys metafizyki realistycznej, która wyróżnia się autonomią tak co do przedmiotu badań, jak i co do metody oraz celu. Jest typem poznania, które funduje wiedzę rozumiejącą i mądrościową. W drugiej części „Zeszytu” zostały ukazane dzieje i przyczyny wyodrębnienia się ontologii, jako odrębnej obok metafizyki dyscypliny, oraz omówione różnorodne typy nowożytnych i współczesnych ontologii. Czytelnik może zatem dowiedzieć się, że to, co dziś nazywa się „ontologią” niewiele ma wspólnego z ogólną teorią bytu, czyli metafizyką.

W książce została przedstawiona filozoficzna (metafizyczna) teoria kreacjonizmu, która powstała w oparciu o analizę realnie istniejących rzeczy dostępnych ludzkiemu doświadczeniu. Głosi ona, że świat nie powstał z jakiegoś wcześniej istniejącego substratu (praelementu, materii pierwszej, idei, chaosu, energii itp.), lecz w całości został powołany przez Stwórcę do istnienia aktem intelektu i woli, i z nich wyprowadzony. Teoria stworzenia ex nihilo była nieobecna w interpretacjach filozofów starożytnych, a także i średniowiecznych. Wynikało to z powszechnej obowiązywalności zasady wyjaśniania wszelkiego typu powstawania, która głosiła, że „z niczego nic nie powstaje” (ex nihilo nihil fit) oraz z apriorycznego przekonania o odwiecznym istnieniu świata jako całości. Dopiero odkrycie i wyodrębnienie na terenie filozofii przyczyny sprawczej stwórczej jako ostatecznej przyczyny istnienia świata, co nastąpiło dopiero w XIII wieku za sprawą Tomasza z Akwinu, dało podstawę do sformułowania filozoficznej teorii creatio ex nihilo i otworzyło drogę do nowej, niespotykanej dotąd na terenie filozofii, interpretacji rzeczywistości. W książce zostały przywołane argumenty za zasadnością i racjonalnością filozoficznego kreacjonizmu oraz ukazane konsekwencje dla rozumienia całej rzeczywistości. Druga część książki zawiera dyskusję prowadzoną przez przyrodników, a także i filozofów z teorią ewolucji, pozwalając ukazać trudności, w jakie wikła się hipoteza ewolucjonizmu. Przegląd paradoksów ewolucjonizmu i argumentów za stworzeniem świata ex nihilo ukazuje znaczenie dalszych badań nad genezą świata i człowieka oraz niezbywalne kompetencje filozofii. Na tym tle filozoficzna teoria kreacjonizmu stanowi punkt zwrotny w wyjaśnianiu świata i człowieka.

Książka to drugie wydanie przystępnie napisanego ABC filozofii tomistycznej, którego autor podkreśla aktualność i rolę realistycznego stylu filozofowania dla filozofii kultury, wykazując błędność współczesnych interpretacji, a szczególnie postaw banalizacji czy dogmatyzacji tomizmu. Realistyczny rys myśli Tomasza, jej maksymalizm i mądrościowy wymiar akcentuje w przedmowie Mieczysław A. Krąpiec.

"Zeszyty z metafizyki" nr 1 "Zeszyty z metafizyki" są zaadresowane do wszystkich, którzy badając różne aspekty otaczającej nas rzeczywistości fundamentem swej wiedzy o świecie i człowieku chcą uczynić filozofię realistyczną. Pierwszy "Zeszyt z metafizyki" pozwala zrozumieć, czym owa filozofia realistyczna - metafizyka - jest. Dostarcza informacji na temat pierwszych europejskich interpretacji świata i człowieka: monistycznej i dualistycznej. Fragment: Nazwa "metafizyka" jako określenie dyscypliny filozoficznej pojawiła się dość przypadkowo. Pochodzi ona prawdopodobnie od Andronikosa z Rhodos, scholarchy i komentatora pism Arystotelesa, jedenastego kierownika Likejonu, który żył w I wieku przed Chrystusem (Szerzej na ten temat pisze k. Leśniak we wstępie do Metafizyki Arystotelesa, Warszawa 1983, s. XI-XXX; zobacz Ph. Merlan, On the Terms "Metaphysics" and "Being-qua-Being", "Monist" 52 (1968), s. 174-194; por. P. Jaroszyński, Spór o przedmiot "Metafizyki" Arystotelesa, "Roczniki Filozoficzne" 31 (1983), z. 1, s. 94, przyp. 3.). Andronikos, porządkując bogatą spuściznę dzieł Arystotelesa, umieścił zbiór XIV ksiąg po Fizyce, w których mówił Arystoteles między o przedmiocie i celu filozofii, o substancji, o pierwszej przyczynie, o pierwszym poruszycielu, o pierwszych zasadach i przyczynach i o wielu innych sprawach. Zbiór tych tekstów ze względu na porządek ułożenia określił nazwą księgi o metafizyce, co w języku greckim oznaczało wyrażenie ta meta ta physika. Z czasem termin metafizyka utrwalił się jako określenie filozofii Arystotelesa, która zajmuje się poszukiwaniem pierwszych przyczyn oraz istotnych właściwości dla konkretnie bytujących rzeczy danych nam w doświadczeniu empirycznym. Zanim jednak zadomowiła się na stałe nazwa metafizyka i została wprowadzona do kanonu nazw dyscyplin filozoficznych, funkcjonowały już w starożytności takie nazwy jak teologia, która oznaczała naukę o bycie najdoskonalszym (pierwszym poruszycielu - Absolucie) czy prote philosophia (filozofia pierwsza), badająca pierwsze przyczyny wszechrzeczy. We współczesnej literaturze filozoficznej spotykamy najczęściej takie nazwy, jak: teoria bytu czy ontologia (od Christiana Wolffa) (Zaznaczyć jednak należy, że dla Wolffa ontologia to nauka o tym, co możliwe, zaś metafizyka o tym, co realne. Termin ten wprowadził wiele zamieszania i niejasności do właściwego rozumienia metafizyki i jej przedmiotu. Stąd takie nazwy jak: "ontologia Ingardena", "ontologia Leśniewskiego"itp., zdają się sugerować, jakoby poruszane zagadnienia były z dziedziny metafizyki, tymczasem są to najczęściej zagadnienia z dziedziny podstaw logiki czy teorii poznania. Nazwa to on (byt) została tu użyta na określenie "przedmiotu" (a właściwie konstruktu) logiki czy teorii poznania. Metoda zaś badania tego przedmiotu niewiele m wspólnego z metodą badań metafizycznych.), jako synonimy nazwy metafizyka. W dzieje metafizyki na stałe wpisały się nazwiska niektórych filozofów tak starożytnych i średniowiecznych, jak nowożytnych i współczesnych. Należy tu więc wymienić Parmenidesa, którego historycy nazywają ojcem metafizyki ze względu na jego pierwszą w dziejach filozofii definicję bytu, dalej Platona, Arystotelesa (starożytność), Awicennę, Tomasza z Akwinu, Dunsa Szkota (średniowiecze), Suareza, Kartezjusza, Kanta, Hegla, Heideggera, Gilsona, Krąpca (współczesność) i innych. Metafizyka jest więc synonimem filozofii realistycznej, zapoczątkowanej przez Arystotelesa, w której dąży się do rozumiejącego poznania konkretnie bytujących rzeczy poprzez wskazanie na ostateczne przyczyny ich istnienia i działania (Dziś spotykamy się często z używaniem nazwy "metafizyka" w różnych tradycjach filozoficznych (kantyzm, fenomenologia, egzystencjalizm, filozofia analityczna i inne). Termin ten używany jest także w różnych kontekstach pozafilozoficznych (poezja metafizyczna, sztuka metafizyczna, metafizyka przestrzeni itp.). Należy jednak zaznaczyć, że przenoszenie nazwy "metafizyka" poza obszar filozofii realistycznej: arystotelesowsko-tomistycznej, a więc na przykład na teren filozofii podmiotu (Kant), świadomości (Husserl), języka (analitycy) czy procesu (Whitehead) oraz wszędzie tam, gdzie przedmiotem filozofii jest analiza poznania, języka, świadomości czy sama egzystencja, a nie konkretnie bytujący przedmiot w aspekcie jego istnienia, jest nadużyciem tej nazwy i prowadzi do wielu nieporozumień i deformacji).

Trzeci „Zeszyt z metafizyki” prezentuje interpretację rzeczywistości sformułowaną przez Tomasza z Akwinu. Omówione są fundamentalne dla właściwego rozumienia świata teorie: złożenia bytu z istoty i istnienia, stworzenia z niczego, analogicznego bytowania rzeczy. Część „Zeszytu” poświęcono rozumieniu człowieka jako osoby oraz poznaniu sądowemu i separacji metafizycznej. Zamieszczono też fragmenty pism Tomasza z Akwinu.

Andrzej Przyłębski, znawca filozofii niemieckiej, profesor w Instytucie Filozofii UAM w Poznaniu, niniejszą książką przybliża hermeneutyczne ujęcie moralności. Filozofia hermeneutyczna jest nie tylko sposobem uprawiania filozofii, ale też zespołem przeświadczeń czy poglądów, ukonstytuowanych w toku rozwoju tego kierunku filozoficznego w XX wieku. Autor pokazuje tu, jak wygląda etyka uprawiana z perspektywy hermeneutycznej. Hermeneutyka wysunęła na pierwszy plan filozofię praktyczną. Może się ona okazać cenną wskazówką w sytuacji oczywistego kryzysu etyki. Oznakami tego kryzysu są „powstające jak grzyby po deszczu rozmaite etyki zawodowe, usiłujące regulować coś, co ongiś regulowało zwykłe poczucie przyzwoitości, zakorzenione w świadomości etycznej każdego niemal człowieka.

Pozycja zawiera materiały ze zorganizowanego przez PTTA międzynarodowego sympozjum metafizycznego pt. Fides et ratio w rocznicę ogłoszenia. Interpretacje – nadinterpretacje – deformacje (9-10 XII 1999 r.). Celem sympozjum było wydobycie wiodących treści Encykliki oraz zreflektowanie recepcji Encykliki w środowiskach teologów, filozofów i innych grup naukowych. Oprócz tekstów wykładów książka zawiera materiały z dyskusji panelowych. Red. naukowa A. Maryniarczyk, A. Gudaniec

Książka obejmuje dwie kwestie, 21 i 22, ze zbioru Akwinaty Quaestiones disputatae de veritate, dotyczące dobra (De bono) i pożądania dobra oraz woli (De appetitu boni et voluntate), udostępnione w języku oryginału: łacińskim i w przekładzie polskim, oraz tematyczne studia i komentarze. Tom zawiera również bibliografię przedmiotową, indeks osobowy i rzeczowy. Kwestie te powstały w Paryżu w latach 1257-1259. W kwestii 21 De bono św. Tomasz stara się wyjaśnić, dlaczego dobro jest powszechną właściwością wszystkich realnie istniejących bytów, w czym przejawia się owo dobro bytów, dzięki czemu byty są dobre i jakie wynikają z tego konsekwencje dla rozumienia całej rzeczywistości. Kwestia 22 De appetitu boni et voluntate zawiera zagadnienia dotyczące pożądania dobra oraz woli. Chodzi o to, czy pożądanie dobra jest właściwe wszystkim bytom, czy tylko niektórym? Co jest przedmiotem właściwym pożądania? Czym jest owo pożądanie we wszystkich bytach, a w szczególności w bycie rozumnym, jakim jest człowiek? W jaki sposób konstytuuje się ów akt pożądania i co jest jego źródłem? Oprócz kwestii o dobru książka zawiera studia i komentarze na temat powszechności dobra, decyzji jako źródła ludzkiego działania, wolności człowieka oraz miłości dobra jako podstawy dynamizmu bytowego. Choć dysputy problemowe były przeznaczone dla zaawansowanych filozofów, to jednak ze względu na egzystencjalnie ważną problematykę, która dotyka każdego człowieka, były i ciągle są szkołą właściwego rozumienia ludzkiego działania i źródłem wielu nowych inspiracji.

W książce zamieszczono materiały z VIII Międzynarodowego Sympozjum Metafizycznego pt. Substancja - natura - prawo naturalne (15 XII 2006 r.). Celem Sympozjum było przedstawienie dziejów rozumienia substancji, natury i prawa naturalnego i ich wpływu na wyjaśnianie świata, człowieka i ludzkiego działania. W pozycji oprócz tekstów wystąpień z sympozjum zostały zamieszczone artykuły V. Possentiego o nihilizmie oraz B. Walda o rozumieniu prawa Tomasza z Akwinu i Jana Dunsa Szkota. Książka została zadedykowana O. prof. Mieczysławowi A. Krąpcowi z okazji osiemdziesiątej piątej rocznicy urodzin.

W książce została przedstawiona filozoficzna (metafizyczna) teoria kreacjonizmu, która powstała w oparciu o analizę realnie istniejących rzeczy dostępnych ludzkiemu doświadczeniu. Głosi ona, że świat nie powstał z jakiegoś wcześniej istniejącego substratu (praelementu, materii pierwszej, idei, chaosu, energii itp.), lecz w całości został powołany przez Stwórcę do istnienia aktem intelektu i woli, i z nich wyprowadzony. Teoria stworzenia ex nihilo była nieobecna w interpretacjach filozofów starożytnych, a także i średniowiecznych. Wynikało to z powszechnej obowiązywalności zasady wyjaśniania wszelkiego typu powstawania, która głosiła, że „z niczego nic nie powstaje” (ex nihilo nihil fit) oraz z apriorycznego przekonania o odwiecznym istnieniu świata jako całości. Dopiero odkrycie i wyodrębnienie na terenie filozofii przyczyny sprawczej stwórczej jako ostatecznej przyczyny istnienia świata, co nastąpiło dopiero w XIII wieku za sprawą Tomasza z Akwinu, dało podstawę do sformułowania filozoficznej teorii creatio ex nihilo i otworzyło drogę do nowej, niespotykanej dotąd na terenie filozofii, interpretacji rzeczywistości. W książce zostały przywołane argumenty za zasadnością i racjonalnością filozoficznego kreacjonizmu oraz ukazane konsekwencje dla rozumienia całej rzeczywistości. Druga część książki zawiera dyskusję prowadzoną przez przyrodników, a także i filozofów z teorią ewolucji, pozwalając ukazać trudności, w jakie wikła się hipoteza ewolucjonizmu. Przegląd paradoksów ewolucjonizmu i argumentów za stworzeniem świata ex nihilo ukazuje znaczenie dalszych badań nad genezą świata i człowieka oraz niezbywalne kompetencje filozofii. Na tym tle filozoficzna teoria kreacjonizmu stanowi punkt zwrotny w wyjaśnianiu świata i człowieka.

Współczesny przyrodnik chce – na wzór platońskiego Demiurga – stwarzać rzeczy. W procesach klonowania, krzyżówek genetycznych, tworzenia nowych zmutowanych form roślin nie chodzi tylko o przeformowywanie i przetwarzanie rzeczy, ale stawianie się w roli kogoś, kto dzięki nauce uzurpuje sobie moc stwarzania. Rodzi się zatem konieczność odpowiedzi na pytanie, czy istnieją granice ingerencji w strukturę rzeczy, granice poza którymi ingerencja przestaje być doskonaleniem, a podąża w kierunku szkodzenia i deformowania. Problem ten jest domeną nie tylko nauk przyrodniczych, ale przede wszystkim metafizyki. Metafizyka uczy bowiem odkrywania wewnętrznej struktury rzeczy, w której obok elementów przypadłościowych są także elementy konstytutywne, czyli takie, które determinują naturę rzeczy, te zaś wyznaczają granicę tożsamości i indywidualności rzeczy, która w żaden sposób nie może zostać naruszona bez zniszczenia samej rzeczy. Najważniejszym celem „Zeszytu V” jest wprowadzenie czytelnika w umiejętność odkrywania wewnętrznej struktury świata osób i rzeczy a przez to docieranie do takich złożeń, których nie może odkryć żadna inna nauka poza metafizyką. The contemporary naturalist wants to create things like the Platonic Demiurge. In the processes of cloning, genetic crosses, creating new mutated forms of plants, it is not just about reforming and processing things, but about being in the role of someone who usurps the power of creation through science. Therefore, the need arises to answer the question whether there are limits to interference in the structure of things, the limits beyond which the intervention ceases to be improvement and goes in the direction of harming and deforming things. This problem is the domain of not only natural sciences, but above all, metaphysics. Metaphysics teaches us to discover the internal structure of things, in which apart from accidental elements are also constitutive elements, means that determine the nature of things, and determine the limit of identity and individuality of things that can not be crossed in any way without destroying the thing itself. The most important goal of book in the series “Notebook No 5” is to introduce the reader to the ability to discover the internal structure of the world of people and things, and thus reach out to such structure of things that no other science than metaphysics can discover.

On Causes, Participation and Analogy, translated from Polish by Hugh McDonald, "Notebooks on metaphysics vol. 6" The world in which we live, surprises us with the richness of its diversity and complexity. The man who by nature seeks to know the surrounding things also wants to understand what it cognizes. One of the stages of ratiocinative cognition is the discovery of causal and analogical type of being of things. Causal connection as relations permeate everything and take place between things. They are not something that is before a thing, but are the result of created things. With the departure of things into existence by the artist or Creator, there also implicates various kinds of causation that is disclosed to the selection of matter, form or purpose for the created things. On the other hand, the world in which we live captivates us with its variety. Each thing is unique, different, irreducible and therefore analogous. Getting to know each item involves reading out these various kinds of causes and discovering analogical structures of the being of things.

Rationality and Finality of the World of Persons and Things translated from Polish by Hugh McDonald. "Notebooks on metaphysics vol. 4" In the "Notebook on Metaphysics” No IV is discussed basic concepts for understanding reality, the so-called: transcendentals: being, thing, the one, separate, truth, the good and beauty. These concepts describe properties of every being and allow to understand that not only man, but every being, animate and inanimate, is rational and purposeful. Rationality of beings manifests itself in the fact that particular things carry in their existence plan of the Creator or an artist. The finality of the world is revealed by the fact that the individual things carry on its existence a specific purpose, founded by the will of the Creator or an artist.

"Notebooks on metaphysics volume 3" The third book from the series "Notebooks in Metaphysics" presents interpretation of reality that S. Thomas Aquinas formulated. There are theories, which are fundamental for proper understanding of the world, such as existential conception of being as composed of the elements of essence and existence, the creation from nothing, the analogy of beings. Some parts of this "Notebooks in Metaphysics" (vol. 3) presents the conception of the man as a person and the theory of metaphysical separation and existential judgement-based cognition. The book also presents S. Thomas Aquinas’ texts about new understanding of being, on the creation of being ex nihilo, on the Absolute Being whose essence is existence, etc. Translated from Polish by Hugh McDonald

Celem publikacji z serii „Zeszyty z metafizyki” jest wprowadzenie Czytelnika w nową kulturowo-filozoficzną sytuację, z jaką spotyka się w filozofii współczesnej, gdy podejmuje studia z metafizyki realistycznej. W pierwszej części „Zeszytu” został przedstawiony zarys metafizyki realistycznej, która wyróżnia się autonomią tak co do przedmiotu badań, jak i co do metody oraz celu. Jest typem poznania, które funduje wiedzę rozumiejącą i mądrościową. W drugiej części „Zeszytu” zostały ukazane dzieje i przyczyny wyodrębnienia się ontologii, jako odrębnej obok metafizyki dyscypliny, oraz omówione różnorodne typy nowożytnych i współczesnych ontologii. Czytelnik może zatem dowiedzieć się, że to, co dziś nazywa się „ontologią” niewiele ma wspólnego z ogólną teorią bytu, czyli metafizyką.

"Notebooks on metaphysics volume 2" This book from the series "Notebooks in Metaphysics" provides information on the new interpretation of reality that Aristotle made. Aristotle began the current of realistic philosophy and so began the realistic interpretation of the world and man. There is a discussion of Aristotle’s original conception of being as composed of the elements of matter and form whereby things exist, the conception of man as a being composed of body and soul, and a presentation of the theory of abstract cognition, which is the basis for distinguishing between the natural, the mathematical, and the philosophical science. The book also presents classical texts, namely excerpts from Aristotle’s Metaphysics, Physics, and On the Soul. Translated by Hugh McDonald