Żydowski Kraków

W Krakowie zachowało się wyjątkowo dużo zabytków związanych z historią i kulturą Żydów. Najwięcej jest ich na krakowskim Kazimierzu gdzie przetrwał unikalny na światową skalę zespół urbanistyczny dawnego miasta żydowskiego. Istniało ono tam do końca XIV w. aż po połowę XIX w. Najważniejszymi elementami tego zespołu są zabytkowe synagogi Stara, Nowa, Remu, Wysoka, Poppera, Izaaka i Kupa oraz stary cmentarz przy synagodze Remu. Oprócz nich zachowały się w Krakowie także inne obiekty znajdujące się poza obrębem tej historycznej dzielnicy.

Kronika życia społeczności żydowskiej w Krakowie w latach 1939–1945. Pamiętniki, dzienniki, wspomnienia, zapisane rozmowy po latach, prasa, dokumenty, archiwalne fotografie i... nasza pamięć – to wszystko, co pozostało ze świata, który zamordowano. Fotografię wykorzystaną na okładce książki zrobił kpt. Otto Kluge z 986 Batalionu Transportowo-Konwojowego, który stacjonował w Krakowie od czerwca do września 1942. Dziewczynka w jasnej sukience w kwiatki, uczesana w warkoczyki idzie w kierunku młodszej koleżanki. Przy pompie siedzi chłopiec w białej koszuli i spodniach na szelkach. Nad pompą nieczytelna tablica. Obok tablicy furmanka wyładowana pakunkami. W tle okazała brama z napisem literami hebrajskimi i Gwiazdą Dawida. Za bramą słup ogłoszeniowy, drzewa i prawie pusta ulica. Cisza i spokój. A przecież w dniach od 1 do 8 czerwca 1942 z „żydowskiej dzielnicy mieszkaniowej” w Krakowie deportowano około 5000 Żydów do komór gazowych obozu zagłady w Bełżcu. Czy niemiecki kapitan, fotografując dzieci, wiedział o tym? Czy bawiące się na Rynku Podgórskim dzieci zdawały sobie sprawę z tego, co działo się za bramą getta? Nie wiem. - Katarzyna Zimmerer Jak można przekazać grozę wydarzeń z tamtych lat dzisiejszemu czytelnikowi? Otóż poprzez informacje w rodzaju tej:1 maja [1940] zabroniono Żydom przebywania na Rynku i chodzenia po Plantach z wyjątkiem odcinka pomiędzy hotelem Royal przy ul. św. Gertrudy a gmachem Poczty Głównej przy ul. Starowiślnej. Kronika zamordowanego świata sporządzona przez Katarzynę Zimmerer nie tylko dokumentuje zbrodnię, ale i sprawia, że widzimy ją w nowym świetle, dzień po dniu, w nieubłaganej codzienności okupacji. I nikt nie będzie mógł powiedzieć „dość już było o Zagładzie” – w tej książce szczegół, konkret przemawiają z ogromną siłą i znowu ogarnia nas przerażenie (przerażenie, które się nie przedawnia) – że to było możliwe, tutaj, na ulicach i w parkach, które tak dobrze znamy.

Zbigniew Leśnicki odsłania przed Czytelnikami zapomniane oblicze Krakowa. W sobie tylko właściwym, dowcipnym i niepowtarzalnym stylu pokazuje miasto poprzez sztukę, barwne postacie i perypetie monarchów, opowiadając: - jak Tadeusz Żeleński-Boy, biegając ulicą Sienną, udawał wariata i co z tego wynikło, - dlaczego zakopiański fryzjer groził Witkacemu, że poderżnie mu brzytwą gardło, - o mistrzu sztuki krawieckiej, który ulokował kapitał w teatrze lalek, uważając to za pewny interes, - kim był krakowski "kolekcjoner kości" i co łączyło go z Izabelą Czartoryską, - jak dominikanin z Krakowa, wykorzystując mikstury ze sproszkowanych węży, jaszczurek i żab, zażegnał spór Leszka Czarnego z księżną Gryfiną, - jak Kazimierz Jagiellończyk zemścił się na tych, którzy zakłócali spokój jego wiecznego odpoczynku, - czym mieszczka Katarzyna Telniczanka zaskarbiła sobie sympatię Zygmunta Starego, o uczuciu na miarę Romea i Julii, które połączyło Zygmunta Augusta i Barbarę Radziwiłłównę. Zbigniew Leśnicki - z wykształcenia aktor, historyk z zamiłowania. Autor publikacji cieszących się niesłabnącym zainteresowaniem czytelników, m.in. bogato ilustrowanej książki "Panorama europejska jako fenomen kulturowy i historia ośmiu panoram polskich". Krzysztof Strózik - krakowianin, z zawodu lekarz pediatra. Fotografią zajmuje się od kilku lat. Fascynuje go fotografia architektury. Jego zdjęcia po raz kolejny trafiły do publikacji poświęconej historii Krakowa.

„Przez większość życia uważałem Ślązaków za jaskiniowców z kilofem i roladą. Swoją śląskość wypierałem. W podstawówce pani Chmiel grała nam na akordeonie Rotę, a ja nie miałem pojęcia, że ów plujący w twarz Niemiec z pieśni był moim przodkiem. O swoich korzeniach wiedziałem mało. Nie wierzyłem, że na Śląsku przed wojną odbyła się jakakolwiek historia. Moi antenaci byli jakby z innej planety, nosili jakieś niemożliwe imiona: Urban, Reinhold, Liselotte. Później była ta nazistowska burdelmama, major z Kaukazu, pradziadek na delegacjach w Polsce we wrześniu 1939, nagrobek z zeskrobanym nazwiskiem przy kompoście. Coś pękało. Pojąłem, że za płotem wydarzyła się alternatywna historia, dzieje odwrócone na lewą stronę. Postanowiłem pokręcić się po okolicy, spróbować złożyć to w całość. I czego tam nie znalazłem: blisko milion ludzi deklarujących nieistniejącą narodowość, katastrofę ekologiczną nieznanych rozmiarów, opowieści o polskiej kolonii, o separatyzmach i ludzi kibicujących nie tej reprezentacji co trzeba. Oto nasza silezjogonia”. – Zbigniew Rokita

Wyjątkowy przewodnik po Krakowie Kraków to miasto, które od wieków przyciąga i urzeka tłumy turystów. Liczba odwiedzających w ostatnich latach sięga nawet czternastu milionów. Nic w tym dziwnego. Każdy zakątek stolicy Małopolski ma w sobie coś zachwycającego: monumentalne wawelskie mury, przepiękne świątynie, nastrojowe kawiarnie i tętniące życiem targowiska. Nawet w mijanych po drodze pozornie zwykłych domach można odnaleźć coś wartego zapamiętania. Autor, wybitny znawca historii i sztuki Krakowa, odsłania przed czytelnikami tajemnice tego niezwykłego miasta. Jego szczegółowy przewodnik, wzbogacony licznymi rycinami, pomaga na nowo odkryć urok królewskiego grodu. Michał Rożek (1946–2015) – historyk sztuki, członek Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, współtwórca cyklicznych programów telewizyjnych w TVP Kraków, współzałożyciel i redaktor kwartalnika „Kraków” oraz długoletni współpracownik „Dziennika Polskiego”. Napisał kilkaset rozpraw i artykułów poświęconych głównie historii i sztuce krakowskiego grodu. W Wydawnictwie WAM opublikował m.in. Sekrety Krakowa, Zwiedzamy Kraków w trzy dni, Z dziejów sztuki polskiej oraz Altera Roma. Święte miejsca Krakowa.

Czym były gregołki? Który poseł mieszkał w kamienicy Poselskiej? Ile razy Kraków nawiedzała powódź? Gdzie Marię Kazimierę zastała wieść o zwycięstwie Sobieskiego pod Wiedniem? Co łączyło kardynała Wojtyłę z bitwą pod Grunwaldem? Raptularzem nazywano dawniej dziennik, w którym notowano wszystko, co należało zapamiętać. Sporządzone niegdyś zwięzłe zapiski okazują się wartościowe po latach. W starych dokumentach i notatkach Autor odkrywa ciekawostki, anegdoty oraz fakty historyczne - ważne nie tylko dla krakowskiej społeczności lokalnej, ale i dla wszystkich Polaków.

Wszyscy wiedzą, że istniała, ale reszta informacji jest dość zawiła i tajemnicza. Chodzi o legendarną Dzielnicę Północą, miasto w mieście, które było zamieszkiwane przez warszawiaków żydowskiego pochodzenia. W tej książce spróbujemy odsłonić tę tajemnicę: jak wyglądało w tym miejscu życie codziennie, jakie były sklepy, szkoły, urzędy. Gdzie chodziło się skraść dziewczynie pocałunek, gdzie się upijano, lano w mordę czy modlono.

Wspomnienia Tadeusza Pankiewicza są jednym z najważniejszych świadectw dziejów Żydów krakowskich, a zwłaszcza ich tragicznego końca. Tadeusz Pankiewicz żył w latach 1908 - 1993. W czasie okupacji hitlerowskiej uczynił ze swojej apteki na terenie getta krakowskiego azyl - pod względem symbolicznym i praktycznym. W niej spotykali się oprawcy i ofiary. Dzięki zbiegowi okoliczności Pankiewicz mógł stać się bacznym obserwatorem wydarzeń w getcie. Polsłowie Brzoza Czesław.

Wybitny znawca dziejów Krakowa kreśli barwny obraz miasta w szczególnym okresie. W latach okupacji niemieckiej Kraków miał być dynamicznie rozwijającą się stolicą Generalnego Gubernatorstwa i dumą Hansa Franka. Stolicą, dodajmy, pozbawioną Żydów, którzy mieli zostać wymordowani, i Polaków, których planowano wysiedlić na Podgórze. Oryginalność książki Andrzeja Chwalby opiera się między innymi na nowatorskim potraktowaniu miasta jako czterech odrębnych, chociaż stykających się ze sobą, struktur: polskiego Krakowa, niemieckiego Krakau, żydowskiego Kroke i ukraińskiego Krakiwa.

Powieść nominowana do Nagrody Pulitzera, porównywana do twórczości F. Scotta Fitzgeralda Jedna z najważniejszych książek 2019 roku według „New York Timesa” i „Time'a”. Nad Domem Holendrów zapada zmierzch. Jego ogromne okna kolejno rozjaśniają się ciepłym światłem. Danny i Maeve Conroyowie zaparkowali wysłużonego oldsmobile'a po drugiej stronie ulicy, by obserwować rozgrywający się spektakl cieni. To dom, w którym dorastali. Spełnienie marzeń i ambicji ich ojca, a jednocześnie miejsce znienawidzone przez ich matkę. Dom, który stracili razem z rodzinnym majątkiem i którego dziedzictwo rzuciło cień na całe ich życie. Dom Holendrów jest opowieścią o rodzinnych więziach, stracie, poświęceniu i przebaczeniu. Ann Patchett z mistrzowską precyzją rozbiera na części pierwsze amerykański mit o tym, że każdy może napisać swoją historię na nowo, odciąć się od korzeni i zapuścić własne. Jej najnowsza powieść to misternie utkane studium pamięci – pokazuje, jak bezustannie rezonuje w nas przeszłość i jak chcąc nie chcąc powtarzamy błędy naszych rodziców. „Nie ma w literaturze przypowieści o matce marnotrawnej – Ann Patchett tworzy więc własną: piękną, bolesną i przejmującą. Autorka jest mistrzynią dystyngowanej i wciągającej prozy, a Dom Holendrów to jeden z najlepszych portretów rodziny, jakie czytałem. Pod jej piórem całkiem zwyczajne życie zamienia się w opowieść, od której nie mogłem się oderwać.” – Marcin Meller „Jedna z moich ulubionych współczesnych pisarek. Chyba nigdy się nie zdarzyło, żeby jej powieść nie chodziła za mną jeszcze przez długie tygodnie po przeczytaniu.” – Gillian Anderson

Pierwsze wydanie Krakowa dla początkujących szybko zaczytano na strzępy. Wydanie drugie tez rozeszło się jak chrupiące bułeczki, ale obchodzono się z nim już ostrożniej, bo książki zaczynały być na sposób kapitalistyczny drogie. Na pozycję trzeciego wydania Mazan zareagował niczym książę Krak z pana Andrzejowej „dobranocki": „Nie ma zgody! Przecież to trzeba napisać całkiem na nowo! Wszystko diametralnie się zmieniło, to już nie ten ciemny Rynek, nie te Błonia, nie ten Wawel, nie ta wieża Mariacka, nie ta technika korzystania z wychodka!"

Historia krakowskiego getta opowiedziana przez polskiego aptekarza Tadeusz Pankiewicz patrząc na rozgrywającą się pod oknami apteki tragedię krakowskich Żydów uratował ich od niepamięci – spisał wiernie dzieje getta. Książka opublikowana po raz pierwszy w 1947 r. Tadeusz Pankiewicz pracował i mieszkał przez dwa i pół roku w getcie. Przeżył wszystkie etapy jego istnienia: od zamknięcia bram i pierwszych szykan, poprzez wysiedlenia, coraz groźniejsze i okrutniej przeprowadzane, aż po zupełną likwidację. W ciągu tego czasu apteka „Pod Orłem” pełniła – oprócz normalnych swych funkcji, które z czasem coraz bardziej się kurczyły – rolę azylu i punktu kontaktowego dwu światów: zamkniętej w murach ludności żydowskiej i „wolnej”, żyjącej poza nimi; jej personel zaś stał się łącznikiem między tymi dwoma światami. Tu można było przeczytać ostatnie wiadomości z frontu, zapoznać się z treścią prasy podziemnej, znaleźć schronienie podczas nocnych aresztowań. Tu zostawiano listy i paczki dla osób mieszkających po stronie aryjskiej jak również odbierano od nich wiadomości i przesyłki. Ci nieliczni mieszkańcy getta, którzy zdołali przeżyć okrutny czas wojny, zachowali do dziś we wdzięcznej pamięci aptekę „Pod Orłem” i jej właściciela. One Polish pharmacist's eyewitness account of the history of the Krakow Ghetto. First published in 1947, Tadeusz Pankiewicz's memoir vividly depicts the horrors inflicted upon the inhabitants of the Jewish district. From his pharmacy in the heart of the ghetto, Pankiewicz watched a tragedy unfold -- a tragedy that would claim the lives of his friends and neighbours.