W sporze ze złymi myślami. Lektura Ewagriusza z Pontu dzisiaj

Kiedy chcemy poważnie mówić o modlitwie, nie można pominąć mistrzów życia duchowego. W naszej tradycji jednak najczęściej myśli się wówczas o pisarzach ostatnich wieków, jak św. Jan od Krzyża, św. Teresa, św. Ignacy Loyola, ewentualnie mistykach średniowiecznych, takich jak św. Bernard, św. Bonawentura, Jan Tauler, Mistrz Eckhart, Jan Ruysbroeck, Henryk Suzo... Świadczy to jednak o tym, jak daleko odeszliśmy od tradycji Ojców Kościoła. Musimy pamiętać, że to oni pierwsi kładli podwaliny pod rozważania na temat modlitwy. Pojęcie modlitwy jako rozmowy z Bogiem zawdzięczamy np. św. Klemensowi Aleksandryjskiemu (II/III w.), o czym może niewielu z nas wie. U Ojców sięgamy do czystego źródła, z którego można czerpać zdrową naukę. W późniejszych wiekach systematyczna refleksja teologiczna wytworzyła swoistą „wiedzę” na temat modlitwy, ujmując ją w schematy i systemy. Jednocześnie nastąpiło odejście od autentycznego doświadczenia. Wykład na temat modlitwy stał się racjonalistyczną refleksją, zestawianiem i porównywaniem rozmaitych zdań i opinii wcześniej podawanych, bez odniesienia do osobistego, żywego doświadczenia modlitwy. Wymienieni mistrzowie modlitwy na Zachodzie musieli przechodzić niejako na nowo drogę osobistych doświadczeń, czasem wbrew panującym wówczas poglądom teologicznym. Za czasów Ojców Pustyni nade wszystko liczyła się praktyka modlitwy, a wszelka refleksja jedynie miała jej pomagać, aby sama modlitwa była jeszcze czystsza i prawdziwsza. Ewagriusz z Pontu, uważany za pierwszego z Ojców Pustyni, który pisał, swoje myśli czerpie z doświadczenia osobistego, jak i swoich braci na pustyni. Późniejsi pisarze, świadomie lub nie, bardzo często odnoszą się do jego myśli i z niej czerpią podstawowe rozróżnienia i pojęcia. Trudno właściwie przecenić jego wpływ na późniejsze traktaty o modlitwie. Warto może tylko wspomnieć Jana Kasjana, który w dużej mierze czerpał z dorobku Ewagriusza. Za jego pośrednictwem myśli Ewagriusza przeszły do całej tradycji zachodniej, czego w dużym stopniu nie jesteśmy świadomi. W nowym kontekście pojęć, w nowym klimacie duchowym pierwotna myśl Pontyjczyka została przy tym zmieniona. Nawet te same sformułowania zaczęły znaczyć coś innego.

Modlitwa ciszy była częstą praktyką w czasach Mojżesza i Abrahama, Jana Chrzciciela i Jezusa oraz w czasach świętych pustelników i mistyków. W dzisiejszych czasach stała się luksusem, ponieważ hałas opanował cały świat. Współczesny człowiek polubił ustawiczny szum, a co gorsza – uzależnił się od niego. Bez hałasu nie potrafi egzystować i bez niego odczuwa wewnętrzną pustkę. Tymczasem już prorok Izajasz przestrzegał że „w ciszy i ufności leży nasza siła” (Iz 30, 15) co oznacza, że w życiu codziennym jest ona niezbędna, aby usłyszeć głos Boga i otworzyć się na Jego słowo. Autor zachęca czytelnika do szukania ciszy w otaczającym go świecie oraz do odkrycia jej w swoim wnętrzu, aby móc dokonywać rzeczy małych i tych wielkich oraz stoczyć zwycięską walkę z samotnością.

Zamieszczony w tomie przekład obejmuje trzynaście pism Ewagriusza, pierwszego pisarza-mnicha (IV w.) oraz jego żywot, którego autorem jest jego uczeń Palladiusz. Publikowane pisma w przeważającej mierze podejmują temat ascezy, czyli ludzkiego wysiłku wstępowania ku Bogu. Myśl Ewagriusza z Pontu leży u podstaw późniejszych pism z zakresu duchowości.

„Nie uważaj postu za coś złego” Tak w V wieku zachęcał wiernych do przełamywania uprzedzeń względem postu Pseudo-Euzebiusz z Aleksandrii. Również wielu innych wczesnochrześcijańskich pisarzy, greckich i łacińskich, poświęciło tej praktyce duchowej wiele mów i tekstów. Nie znajdziemy w nich wielu technicznych szczegółów jak pościć, ponieważ dla autorów większe znaczenie miała moralno-duchowa postawa poszczącego względem samego ćwiczenia. I tak zdaniem Tertuliana, w Starym Testamencie posty były nakazane przez Boga, tymczasem w Nowym Testamencie miały być podejmowane dobrowolnie: „Gdy chodzi o przyszłość, należy – zgodnie z Nową Nauką – pościć według woli, a nie z rozkazu, stosownie do okoliczności potrzeb każdego z osobna”. W książce zebrano zbiór tekstów 9 ojców Kościoła: św. Augustyna, św. Bazylego Wielkiego, Tertuliana, św. Asteriusza z Amazji, Marka Eremitę, Św. Piotra Chryzologa, Pseudo-Euzebiusza z Aleksandrii, Pseudo-Jana Chryzostoma i Afrahata. Przekłady siedmiu z nich zostały przetłumaczone na język polski po raz pierwszy i zostały opatrzone komentarzami historycznym i teologicznym. W ostatnim rozdziale znajdziemy praktyczny, duchowy program, oparty na duchowości ojców Kościoła. Plan czternastu „stacji” postu na drodze krzyża, ma na celu pomoc w wytrwaniu w podjętych postanowieniach. Do każdego dnia rozważań został przypisany fragment Pisma Świętego, odpowiednio dobrany na czas wyrzeczeń. Można go wykorzystać jako inspirację i punkt wyjścia w osobistym programie codziennej modlitwy i refleksji, oraz podczas dłuższego postu lub rekolekcji połączonych z tematyką i praktyką postną.

Czy duchowość może szkodzić? Gdzie zaczyna się opętanie, a gdzie choroba? Czy myśli bluźniercze podsyłają nam demony? Czym różni się zwykły smutek od depresji? Ksiądz Krzysztof Grzywocz był niewątpliwie jednym z najbardziej cenionych autorytetów duchowych w Polsce. Olbrzymią wiedzę z dziedziny psychologii, psychiatrii i teologii duchowości łączył z praktyką kierownika duchowego, formatora i egzorcysty. Pokazywał, że jeśli chcemy wierzyć dojrzale, nie możemy bać się konfrontacji z wiedzą o człowieku, a poznanie Boga idzie w parze z poznaniem człowieka. Ta książka jest zapisem cyklu jego wykładów na Uniwersytecie Opolskim, ostatnich, jakie obok „Mistyki chrześcijańskiej” wygłosił w swym życiu. W niezwykle przystępny i pełen pasji sposób pomagał w nich spojrzeć na człowieka jako „złożoną mieszaninę światła i cienia” (Franciszek) i lepiej go zrozumieć. Fascynująca podróż po meandrach ludzkiej psychiki i duchowości, gdzie obok miejsc pięknych i kojących nie brakuje również mrocznych i bolesnych zakamarków.

Sentencje Ojców Pustyni, które możemy przeczytać czy to w Filokalii, czy też w kolejnych tomach Apoftegmatów, to skarbnica wiedzy duchowej dla każdego. Duchowość pustyni nie wyraża się za pomocą ciężkiego, skomplikowanego języka teologicznego. Posługuje się raczej językiem prostym, mocno osadzonym w rzeczywistości zwykłego śmiertelnika. W wielu historiach z życia pustelników nie brak opisu wyczynów, które dziś zdają nam się bardzo obce, dlatego wydaje mi się, że słusznie można postawić pytanie: Jak żyć według Ojców Pustyni? Pustynia to pewien styl życia, powiedzielibyśmy dzisiaj: lifestyle, który można odnieść do własnego życia, choćby w minimalnym zakresie: wybierając z niego to, co uzna się za słuszne i możliwe do udźwignięcia. W tym wszystkim fascynujące jest to, że Ojcowie Pustyni, bazując na doświadczeniu własnej słabości i upadków, położyli fundament duchowy, na którym wyrosła duchowość chrześcijańska. Nie można zrozumieć ascezy czy też praktyki modlitwy bez sięgnięcia do tradycji pustynnej. To tam rozgrywała się nieustanna walka, której stajemy się świadkami, gdy wczytujemy się w kolejne apoftegmaty. Dzięki temu zmaganiu możemy dzisiaj „spać spokojnie”, ponieważ mamy do dyspozycji środki, których zastosowanie uczyni tę walkę o wiele łatwiejszą. Keep Calm and Ora et Labora „Zaczęło się od strony na Facebooku. Pomyślałem sobie, że może warto stworzyć taki fanpage, na którym zgromadzimy wybrane nauki Ojców Pustyni ujęte w formie cytatu i grafiki, w paru słowach podsumowującej dany fragment. Zebraliśmy sporą gromadkę fanów, którzy chętnie korzystali z tego pomysłu. Po dwóch latach i po wykonaniu blisko tysiąca grafik postanowiliśmy, że pewien etap jest już za nami i odpowiednim podsumowaniem będzie wydanie publikacji, która zbierze najciekawsze cytaty z nauczania Ojców Pustyni. Co było wyznacznikiem przy wyborze sentencji? Rozwiązanie jest bardzo proste: kierowaliśmy się ilością tzw. kliknięć w Lubię to i funkcji udostępnienia zdjęcia. I tak powstał ten zbiór…” Wstęp, Jacek Zelek

Dwaj mistrzowie duchowości benedyktyńskiej zapraszają do wyruszenia w drogę pokory, do zobaczenia i zaakceptowania własnych ograniczeń oraz słabości. Paradoksalnie to one, a nie próby samodzielnego osiągnięcia doskonałości, są najkrótszą ścieżką do spotkania Boga. W tym niewielkim przewodniku autorzy harmonijnie łączą doświadczenie starożytnych mnichów z odkryciami współczesnej psychologii. Bóg przemawia do nas nie tylko poprzez Biblię i Kościół, lecz przede wszystkim przez nas samych, nasze myśli i uczucia, nasze ciało, nasze marzenia, nasze rzekome słabości. Droga do Boga wiedzie przez bezdroża i manowce, niepowodzenia i rozczarowania sobą. To nie moje cnoty otwierają mnie na Boga, lecz moje słabości, moja niemoc, a nawet moje grzechy.

Święty Ludwik Maria Grignion de Montfort był kapłanem i pisarzem żyjącym na przełomie siedemnastego i osiemnastego wieku, autorem słynnego Traktatu o doskonałym nabożeństwie do Maryi. Propagował gorąco ideę powierzenia się Panu Jezusowi przez Maryję i stworzył specjalny, obejmujący 33 dni program duchowego przygotowania się do tego aktu. Pierwsze 12 dni tego okresu to czas oderwania się od ducha tego świata, by móc bardziej zrozumieć ducha Chrystusa i przez to zbliżyć się do Jezusa. Kolejne 21 dni to czas poznawania tajemnic Chrystusa i Maryi. Dzień zawierzenia się przypada 34 dnia. Może ono się dokonać zarówno prywatnie, jak i uroczyście, w obecności kapłana. Idea oddania się Panu Jezusowi przez Maryję inspirowała wielu świętych i przyjaciół Boga, m.in. św. Jana Pawła II, kard. Stefana Wyszyńskiego i św. Maksymiliana Kolbego. Jeśli chcesz do nich dołączyć i doświadczyć niezwykłej opieki Matki Przenajświętszej, skorzystaj z duchowego skarbu, przekazanego nam przez św. Ludwika.

Leon Nieścior OMI, doskonały znawca Ojców Pustyni, omawia „antyrretyczną” metodę walki ze złymi myślami, odwołując się do Ewagriusza z Pontu i jego dzieła O sporze z myślami. Złe myśli, które powiązane są z działaniem złego ducha, można zwalczać jedynie za pomocą Słowa Bożego, jak czynił to Jezus na pustyni w czasie czterdziestodniowego postu. Trzy homilie Józefa Augustyna SJ w nagraniu stanowią praktyczne wprowadzenie do walki ze złymi myślami przedstawionej przez Ewagriusza. Sesja zarejestrowana w Domu Rekolekcyjnym św. Józefa Księży Jezuitów w Czechowicach-Dziedzicach.

Żyjesz w hałasie i zabieganiu. Nie potrafisz w sobie odnaleźć ciszy. A może się jej boisz. W tym pośpiechu często słyszysz jedynie słowa, które do Ciebie nie trafiają. Potrzebujesz uciszyć serce. Szansą jest dla Ciebie modlitwa Jezusowa, uświęcona wielowiekową tradycją. Jedno zdanie zaczerpnięte z Ewangelii. Ono pomoże Ci się odnaleźć. Zaczniesz słyszeć, rozumieć, czuć. W duchowej drodze pomocna będzie czotka znany mnichom Wschodu modlitewny sznur. Wyrusz w tę podróż!

(...) Liturgia Godzin, tak często dziś sprawowana w różnych grupach modlitewnych, coraz bardziej będzie się stawała modlitwą osobistą dojrzałego chrześcijanina, pogłębiając świadomość wielbienia Boga we wspólnocie wiary, nadziei i miłości. niech temu posłuży drugie już wydanie Liturgia Godzin dla Osób Świeckich. A Bogu niech będą dzięki za to, że duch Soboru przenika Lud Boży w naszej Ojczyźnie (...)

Leon Nieścior OMI, doskonały znawca Ojców Pustyni, omawia „antyrretyczną” metodę walki ze złymi myślami, odwołując się do Ewagriusza z Pontu i jego dzieła O sporze z myślami. Złe myśli, które powiązane są z działaniem złego ducha, można zwalczać jedynie za pomocą Słowa Bożego, jak czynił to Jezus na pustyni w czasie czterdziestodniowego postu. Trzy homilie Józefa Augustyna SJ w nagraniu stanowią praktyczne wprowadzenie do walki ze złymi myślami przedstawionej przez Ewagriusza. Sesja zarejestrowana w Domu Rekolekcyjnym św. Józefa Księży Jezuitów w Czechowicach-Dziedzicach.