Służąc rządom dobrego prawa

Przespaliśmy demokrację. Wracamy do totalitaryzmu. Mało kto docenił PiS i Jarosława Kaczyńskiego jako geniusza destrukcji. Znakomicie potrafi burzyć. Chwała mu, że przyczynił się do demontażu PRL, ale tylko za to. Teraz chce, byśmy zapomnieli, że każda władza się demoralizuje, każda ostatecznie przegrywa. Tym szybciej, im szybciej przestają w niej działać niezależne sądy, media, organizacje obywatelskie. I nie sądzę, bym akurat tutaj demonizował politykę PiS. Wręcz przeciwnie – obawiam się, że nie dostrzegam całej jej przewrotności. Walczył z komunistami o demokrację przy Okrągłym Stole. Dziś o jej ocalenie w Polsce walczy z Jarosławem Kaczyńskim. Tworzył polskie prawo karne. Dziś mówi stanowcze NIE rządom bezprawia. O tym, jak nie został prezydentem, o tym, że walka o zagrożoną demokrację daje mu większego kopa niż rozrusznik, trochę o sobie i wiele o Polsce opowiada w szczerej rozmowie z Markiem Bartosikiem Andrzej Zoll, prawnik, profesor UJ, były prezes Trybunału Konstytucyjnego, były rzecznik praw obywatelskich, kawaler Krzyża Komandorskiego zGwiazdą Orderu Odrodzenia Polski.

500 lat po tym, jak Thomas More roztoczył przed wyobraźnią sobie współczesnych obraz idealnego społeczeństwa żyjącego w suwerennym państwie pod rządami mądrego i życzliwego władcy, utraciliśmy wiarę, że człowiek jest w stanie wykreować dla siebie szczęście, nawet w nieograniczonej konkretną cezurą przyszłości. Jednak w tym samym czasie, w którym ludzka nadzieja pogrzebała myśl o utopii, nie umarły aspiracje, które uczyniły tę wiarę tak ważną, że niemożliwą do uśmiercenia. Wiara ta podobnie jak Anioł Historii [Angelus Novus] zmieniła jednak kierunek i zwraca się dziś ku przeszłości jako utraconemu i popadłemu w ruinę rajowi, na którego określenie Zygmunt Bauman ukuł swoje ostatnie pojęcie – „retropia”. Zgodnie z duchem utopijnym retrotopia zrodziła się z pragnienia naprawy lub choć poprawienia urządzenia świata, jednak głównym punktem orientacyjnym w rysowaniu mapy tego świata ma być wyobrażona przeszłość – pochowana, ale jeszcze nieumarła, ponieważ, jak pokazuje Bauman, wciąż tkwi w niej potencjał kreowania teraźniejszości. Intencją autora było zinwentaryzowanie najbardziej spektakularnych i najbardziej znaczących zmian powiązanych z pojawieniem się retrotopijnych sentymentów i praktyk, co ujęte zostało w ramy czterech powrotów: do Hobbesa, do plemion, do nierówności oraz do łona. „Z ruchu podwójnej negacji utopii rozumianej w tradycji More’a – odrzucenia jej, a następnie wskrzeszenia – dziś rodzą się «retrotopie»: wizje osadzone w utraconej/skradzionej/porzuconej, ale nieumarłej przeszłości, zamiast przywiązania do tego, co dopiero ma się narodzić, a więc do przyszłości jeszcze niezaistniałej”. „Coś, co wciąż zwykliśmy nazywać «postępem», wywołuje emocje przeciwne do tych, które Immanuel Kant, twórca tego pojęcia, miał na myśli. Coraz częściej zatem wywołuje ono strach przed nieuchronną katastrofą zamiast wywoływać radość, że oto nadchodzi większy dobrobyt oraz że więcej kłopotliwych niewygód zniknie z powierzchni ziemi i będzie można o nich zapomnieć” – fragment tekstu.

Oto ostatnie dzieło ikony kultury, człowieka, który zyskał ogromną popularność dzięki zdolności do komunikowania się ze wszystkimi językiem zrozumiałym, a jednocześnie nigdy zanadto uproszczonym. Badacz ten objaśnił ponowoczesność za pomocą wiele mówiącego obrazu „płynnego społeczeństwa”, które porzuciło wspólnotę na rzecz indywidualizmu, i przekonuje, że jedyną rzeczą stałą jest zmiana, a jedyną pewną – niepewność. Nad tymi stronicami pracował Zygmunt Bauman w ostatnich chwilach przed śmiercią. W dialogu z Thomasem Leoncinim Bauman po raz pierwszy podejmuje rozważania na temat pokolenia urodzonego w latach 80., które w płynnym, ciągle zmieniającym się społeczeństwie czuje się jak w domu. I, jak zwykle na drodze wymiany zdań, Bauman potrafi uchwycić rzeczywistość w jej najprawdziwszym i najgłębszym wymiarze, a nawet w jej najbardziej ulotnych przejawach. Modyfikacje ciała, tatuaże, chirurgia plastyczna, hipsterzy, dynamika agresji (a szczególnie znęcanie się), Internet, przemiany związane z seksem i miłością – wszystko to analizuje w tej zwięzłej, olśniewającej, popowej książce, która wciągnie zarówno tych, którzy z różnych względów mają do czynienia z młodzieżą, jak i większość czytelników Baumana. To ostatnia lekcja, jakiej udziela nam największy socjolog i filozof współczesności.

Czy nasza demokracja jest zagrożona? Skąd w nas tyle podziałów? W którą stronę zmierza reforma sądownictwa? Kim są najbardziej wykluczone osoby? O coraz mocniejszych pęknięciach w społeczeństwie, próbach manipulacji Polakami i kontrowersjach związanych z aborcją. Adam Bodnar, Rzecznik Praw Obywatelskich, w odważnej rozmowie z Bartoszem Bartosikiem prześwietla kondycję państwa. Zwraca uwagę na trudny dialog lewicy z chrześcijaństwem i nie zapomina o wykluczonych. Pokazuje dynamikę samorządów i bogactwo lokalnych społeczności, które dają Polsce energię do zmian. Obnaża wady transformacji ustrojowej, wskazując na jej ofiary i bohaterów. Zastanawia się nad przyszłością kolejnych pokoleń i wyczula na niebezpieczeństwa związane z obecną epidemią.

Wielu logików szkoły lwowsko-warszawskiej opublikowało swoje „małe” podręczniki do logiki (J. Łukasiewicz, St. Leśniewski, K. Ajdukiewicz, T. Kotarbiński, T. Czeżowski). Brak wśród nich „małego” podręcznika do logiki napisanego przez J.I.M. Bocheńskiego OP. Dzięki prof. A. Czechowi, który odnalazł skrypt takiego podręcznika w Bibliotece Śląskiej w Katowicach, przejrzany i skontrolowany przez samego Bocheńskiego, możemy ów skrypt wydać w formie książkowej. Książka została napisana w latach 40. w Szkocji podczas koszmarnej okupacji hitlerowskiej w Europie. Stąd często ów podręcznik Bocheński nazywał „Logiką szkocką”.

Światowy bestseller Najsłynniejsza książka Michaela J. Sandela, powstała na podstawie popularnych i obleganych przez studentów wykładów, zatytułowanych „Sprawiedliwość”, które autor prowadzi na Uniwersytecie Harvarda. Pytając o to, czy społeczeństwo jest sprawiedliwe, rozważamy, w jaki sposób dzieli między swoich członków to, co ma dla nas wartość – dochody i bogactwo, prawa i obowiązki, władzę i możliwości, urzędy i zaszczyty. Sprawiedliwe społeczeństwo rozdziela te dobra w odpowiedni sposób; przyznaje każdemu człowiekowi to, co mu się należy. Trudności zaczynają się wtedy, gdy zapytamy, co należy się ludziom i dlaczego. Książka poświęcona jest analizie słabych i mocnych stron trzech sposobów myślenia o sprawiedliwości. Najpierw zajmiemy się ideą maksymalizacji dobrobytu. Następnie wizjami, które wiążą sprawiedliwość z wolnością. Na koniec przejdziemy do teorii, które łączą sprawiedliwość z cnotliwym i dobrym życiem. Zanim podejmiemy próbę oceny tych trzech teorii sprawiedliwości, warto zapytać, jak mogą przebiegać dyskusje filozoficzne - szczególnie w tak niejasnej dziedzinie jak filozofia moralna i polityczna. Punktem wyjścia często są konkretne sytuacje. Ale w jaki sposób dokonuje się przejście od oceny konkretnych okoliczności do określenia zasad sprawiedliwości, które naszych zdaniem powinno się stosować w każdej sytuacji? Na czym polega argumentacja moralna? – Z rozdziału I. Michael J. Sandel – jeden z najwybitniejszych współczesnych amerykańskich filozofów. Wykładowca na Uniwersytecie Harvarda. Wykładał również gościnnie na Sorbonie i Uniwersytecie Oksfordzkim oraz nagrywał wykłady dla BBC. Jego wykłady poświęcone pojęciu sprawiedliwości dotarły do publicznej wiadomości na całym świecie dzięki transmisjom telewizyjnym i internetowym. W 2010 roku chiński Newsweek ogłosił go „najbardziej wpływową postacią zagraniczną roku” w Chinach. Książki prof. Sandela poświęcone sprawiedliwości, etyce, demokracji i ekonomii stały się światowymi bestsellerami, przetłumaczono je na niemal 30 języków.

Główne pytanie obecne w każdym z zebranych w tej publikacji artykułów dotyczy kwestii, dlaczego rządy działają zgodnie z prawem lub je ignorują. Tradycyjna odpowiedź brzmi: prawo ma samodzielną skuteczność przyczynową. Ludzie przestrzegają prawa, ponieważ to jest prawo: działania podążają za wcześniej istniejącymi normami. Ten pogląd kwestionuje się obecnie, argumentując, że nie można traktować prawa jako egzogennego ograniczenia ludzkich działań. W pewnych sytuacjach działania, które jednostki chcą podjąć i podejmują, są stabilne i przewidywalne, nawet jeśli nie stanowią realizacji żadnego istniejącego wcześniej prawa.

Książka Państwo prawa jeszcze w budowie to seria wywiadów przeprowadzonych z prof. Andrzejem Zollem. Niewielu jest prawników, którzy wywarli tak duży wpływ na kształtowanie się standardów państwa prawa w Polsce. Dzięki ogromnemu doświadczeniu, m.in. w pracy w Trybunale Konstytucyjnym, Państwowej Komisji Wyborczej, Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Karnego, jako Rzecznik Praw Obywatelskich, a także wieloletniej działalności naukowej i dydaktycznej prof. Zoll kompetentnie ocenia poziom zaawansowania budowy praworządności w III Rzeczypospolitej. W prezentowanych rozmowach autorzy poruszają tematy wywołujące burzliwe spory w opinii publicznej, takie jak: religia w szkole, lustracja, aborcja, klauzula sumienia czy rola sądów i trybunałów w budowaniu państwa prawa. Z lektury wyłania się obraz różnych dróg dochodzenia do całkiem udanego h zdaniem obydwu autorów książki h stanu w tej dziedzinie. Publikacja stanowi ciekawą pozycję nie tylko dla prawników, ale wszystkich osób, które interesują mechanizmy zachodzące w polskim prawie i ich wpływ na kształtowanie się państwa prawa.

Seria ta stanowi kanon wiedzy niezbędnej każdemu studentowi prawa do zdania egzaminu. W podręczniku Logika zostały opracowane trzy dziedziny logicznego dyskursu: – teoriomnogościowe podstawy analizy logicznej, – logiczna teoria języka, – systematyka rodzajów uzasadniania twierdzeń. W trzecim wydaniu została rozwinięta najważniejsza część logiki formalnej – klasyczny rachunek predykatów pierwszego rzędu. Podręcznik obejmuje – wręcz w sposób encyklopedyczny – ogólny zasób wiedzy logicznej niezbędny w teorii i praktyce prawniczej.

Mieszanka wybuchowa pogłębiających się dysproporcji między ludźmi i rosnącej skali ich cierpienia, dewaluowanego jako „uboczne”, wyrasta na jeden z najdramatyczniejszych problemów naszych czasów. Klasa polityczna zwyczajowo postrzega ubóstwo w kategoriach prawno-dyscyplinarnych – jako kwestię tego, jak powinno się postępować z jednostkami, które popadły w konflikt z prawem, na przykład z bezrobotną młodzieżą. Traktowanie ubóstwa w wymiarze problemu przestępczości przesłania jednak społeczne korzenie nierówności, które z jednej strony tkwią w konsumpcjonistycznej filozofii życiowej krzewionej i wpajanej przez nakierowaną na konsumenta gospodarkę, z drugiej zaś w błyskawicznym zawężaniu się dostępnych ubogim szans życiowych. W płynno nowoczesnym świecie, w którym żyjemy, ubodzy są ofiarą uboczną napędzanego zyskiem, nakierowanego na konsumenta społeczeństwa, są „obcymi we własnym kraju”, pozbawionymi praw, jakimi dysponują inne podmioty ładu społecznego. W swojej nowej książce Zygmunt Bauman – jeden z najbardziej oryginalnych i wpływowych myślicieli społecznych współczesności – przygląda się cząstkowemu podobieństwu między nierównościami społecznymi a coraz powszechniejszym występowaniem „strat ubocznych”, poddając pod rozwagę jego implikacje i koszty.

„Autorzy nie zanudzają czytelników szczegółowymi wywodami, obracającymi się wokół jakiegoś skrupulatnie interpretowanego przepisu prawa. Zwracają ich uwagę na problemy, bardziej lub mniej kluczowe kwestie prawne oddziałujące na układ stosunków społecznych. Omawianie problemów jest tak żywe i barwne, jak kolorowe są dzieje bogów oraz herosów na Olimpie, w Hadesie i w innych miejscach świata starożytnych Greków, z których Autorzy wydłubują okazję do wysnuwania opowieści o prawie. (...) Każdy zainteresowany biegiem spraw publicznych i prawami człowieka w ich najszerszym znaczeniu znajdzie w tej książce coś dla siebie”. Prof. dr hab. Stanisław Waltoś