Reduta. Źródła i komentarze

Wśród amerykańskich filozofów Alphonso Lingis wyróżnia się oryginalnością. To zarówno elokwentny i wnikliwy komentator myślicieli kontynentalnych, jak i fenomenolog, któremu dane było żyć w wielu miejscach. Autor Niebezpiecznych emocji – książki przenoszącej czytelnika w rejony Wyspy Wielkanocnej, Japonii, Jawy i Brazylii – kontynuuje tę linię poszukiwań, którą zapoczątkował w Abuses. Lingis stawia tu wiele nowych pytań, wykorzystując swe niezwykłe umiejętności opisowe, by zatrzymać się nad kwestiami niewinności i zamiłowania do zbrodni, relacji między pięknem i żądzą czy też radością i przemocą. Bada religię zwierząt, a także siłę obecną w błogosławieństwach i przekleństwach. Kiedy rozpada się sfera pracy i rozumu, w toku katastroficznych wydarzeń łączymy się z czasem kosmicznym, nasz lęk miesza się z podekscytowaniem i ekstazą. Czy filozofia jest w stanie zrozumieć nie tylko pogodzenie ze śmiercią, ale i radość czerpaną z umierania? Niedające spokoju i odważne pisarstwo Lingisa wywołuje silne zainteresowanie i dyskusję wśród teoretyków zajmujących się problematyką płci kulturowej i kulturoznawstwa oraz wśród filozofów. Niebezpieczne emocje bez wątpienia wprowadzają jego dzieło w jeszcze szerszy krąg czytelników.

Serge Ouaknine reżyser teatralny, artysta plastyk, autor i wykładowca uniwersytecki. Studiował w paryskiej cole nationale suprieure des Arts Dcoratifs oraz na Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. W 1966 roku został stażystą w Teatrze Laboratorium we Wrocławiu. Obrana droga artystyczno-intelektualna pozwoliła mu na łączenie działań z dziedziny reżyserii, malarstwa, badań międzykulturowych oraz poszukiwań z pogranicza sztuk plastycznych i teatru. Wyreżyserował czterdzieści spektakli oraz operę. Jest autorem licznych scenariuszy teatralnych i filmowych, zbioru wierszy, tomu opowiadań oraz około dwustu pięćdziesięciu publikacji. Prowadził warsztaty artystyczne i teatralne w Argentynie, Brazylii, Francji, Izraelu, Kanadzie, Kolumbii, Maroku, Meksyku, USA i we Włoszech. Ekspert w dziedzinie wielojęzycznych wydarzeń teatralnych opartych na koncepcji teatru nomadycznego. W 2009 roku został uhonorowany odznaczeniem Zasłużony dla Kultury Polskiej za osiągnięcia artystyczne i akademickie, które przyczyniły się do poszerzenia wiedzy o polskiej kulturze i procesie twórczym Jerzego Grotowskiego.

Zapis rozmowy Lisy Wolford z Thomasem Richardsem, dyrektorem Workcenter of Jerzy Grotowski and Thomas Richards (Pontedera, Włochy), przeprowadzonej w 1995 roku. Rozmowa ta daje wgląd w istotę twórczych poszukiwań Grotowskiego w domenie określanej przez niego mianem sztuka jako wehikuł, wyznaczającej końcowy etap jego poszukiwań. Richards opowiada tu m.in. o transformacji energii, która może nastąpić w pracy nad pieśniami z tradycji afrokaraibskiej. To dzięki tej pracy oraz dzięki oparciu się na strukturach działań wykorzystujących niebanalne wspomnienia performerów możliwa staje się wertykalna podróż ku temu, co subtelne. (Od wydawcy polskiego)

Korespondencja Marii i Tymoteusza Karpowiczów z Andrzejem Falkiewiczem i Krystyną Miłobędzką jest świadectwem trwającej ponad trzydzieści lat przyjaźni. Rozmowa twórców, których łączyły lektury, wrażliwość estetyczna oraz codzienne troski, daje wgląd w prywatną i literacką relację pomiędzy jej uczestnikami, a także obrazuje późnonowoczesną rzeczywistość po obu stronach Atlantyku. „Więc będziemy musieli zdać się na korespondencję. Otwartą. Antyliteracką” – pisał Karpowicz. Listy te – pełne emocji, zaskakująco szczere, anty- i arcyliterackie zarazem – odsłaniają warsztat pisarski jednych z najciekawszych twórców polskich XX wieku oraz ukazują ewolucję ich poglądów na literaturę, sztukę i filozofię.

Tom niniejszy jest fragmentarycznym podsumowaniem - podsumowaniem? - wędrówki, w różnych tego słowa znaczeniach, jaką autor odbył z Grotowskim - i Grotowski z autorem. Teksty pisane na przestrzeni ponad pół wieku! Ponad połowa jest pisana z myślą o tej książce. [...] Chronologia powstania tej pisaniny wydaje się być gwarancją jednolitości. Autora bowiem obdarzyło Przeznaczenie przywilejem - a może powinnością? - próbowania różnych w kształcie i o różnym zastosowaniu dyskursów związanych z Grotowskim. Począwszy od recenzenckiego spojrzenia na początki przyszłego mistrza w mojej ówczesnej roli "szakala" w popularnym krakowskim dzienniku, poprzez teksty niejako programowe z oficyny Teatru Laboratorium, z których pewne znalazły się pod wspólną okładką z historycznymi wypowiedziami Grotowskiego - do rozważań, dociekań i wspomnień już po wszystkim. Ludwik Flaszen

Juliusz Osterwa, właśc. Julian Maluszek (18851947), aktor, reżyser, dyrektor teatru, założyciel (wspólnie z Mieczysławem Limanowskim) Reduty (19191939) pierwszego polskiego laboratorium teatralnego; wychowawca, teatralny praktyk, fantasta i marzyciel. Urodzony w Podgórzu nieopodal Krakowa, syn akuszerki i woźnego, dzięki talentowi, pracy i ideowej determinacji nazywany Księciem Niezłomnym polskiej sceny. Dla teatru porzucił szkołę. W 1904 roku zatrudnił się w krakowskim Teatrze Ludowym. Wtedy też zrezygnował z dawnego nazwiska i przyjął od nazwy szczytu w słowackich Tatrach nowe: Osterwa. W 1910 trafił do zespołu farsy WTR, dwa lata później przeniósł się do Teatru Rozmaitości, poszerzając swe aktorskie i reżyserskie ambicje o repertuar dramatyczny. Coraz częściej grał to, co chciał, a nie to, w czym go obsadzano; w pierwszych trzech latach zagrał około stu trzydziestu ról, a w ciągu całej kariery niespełna dwieście pięćdziesiąt. W lipcu 1915 deportowany do Samary nad Wołgą. W lutym 1916 przybył do Moskwy. Tam poznał Aleksandra Tairowa i Konstantina S. Stanisławskiego oraz gościł w siedzibie I Studia MChAT. Od sierpnia przebywał w Kijowie, gdzie prowadził artystycznie Teatr Polski. Od kwietnia do czerwca 1918 przewodził zespołowi, który uznał po latach za prototyp Reduty. Do Polski wrócił w sierpniu 1918. 29 listopada 1919 zainaugurował działalność Reduty. Ponadto był dyrektorem Rozmaitości (19231925), które za jego czasów powróciły do nazwy Teatr Narodowy oraz krakowskiego Teatru im. Słowackiego (19321935). Drugą wojnę światową spędził w Krakowie. Uczył wymowy w seminariach, czytał w domach przyjaciół i znajomych. Przede wszystkim jednak pisał. Karty kolejnych brulionów były swoistą sceną, na której spełniała się jego artystyczno-człowiecza aktywność. Po wojnie grał i reżyserował; w maju 1946 został dyrektorem teatrów krakowskich oraz Państwowej Szkoły Dramatycznej w Krakowie. Umarł 10 maja 1947. Jest uznawany za jednego z najwybitniejszych aktorów w historii teatru polskiego. Znakomity w rolach farsowych, zdecydowanie wyżej cenił te, które wymagały od niego wysiłku. Jako reżyser zasłynął w tzw. reżyserii ukrytej. Nie uważał siebie za reformatora. Orędownik artystycznej godności ludzi teatru, etosu pracy zespołowej, służebności sztuki. Chcę służyć społeczeństwu powiadał. I służył.

Beata Baczyńska hispanista i teatrolog, profesor nadzwyczajny Uniwersytetu Wrocławskiego, zajmuje się historią teatru polskiego i dramaturgią hiszpańską Złotego Wieku. Jednym z głównych obszarów jej badań jest twórczość Pedra Calderóna de la Barca, któremu poświęciła monografię Dramaturg w wielkim teatrze historii (Wrocław 2005). Jest cenionym edytorem uczestniczy m.in. w projektach związanych z wydaniem krytycznym Autos sacramentales completos Calderona (GRISO, Universidad de Navarra) i Comedias Agustna Moreto (PROTEO, Universidad de Burgos). Jest autorką wielu prac w języku polskim i hiszpańskim, pośród których znaczące miejsce zajmują opracowania dotyczące obecności dawnej dramaturgii hiszpańskiej w polskiej tradycji teatralnej. Jej książka Książę Niezłomny. Hiszpański pierwowzór i polski przekład (Wrocław 2002) przewartościowała szereg kluczowych sądów na temat miejsca i roli literatury hiszpańskiej w polskim romantyzmie oraz Księcia Niezłomnego w historii polskiego teatru.

Niniejsze opracowanie jest w całości poświęcone ostatniej opolskiej premierze Teatru, Studium o Hamlecie na tekstach Williama Szekspira i Stanisława Wyspiańskiego, które zostało pokazane po raz pierwszy 17 marca 1964 roku, po raz ostatni zaś 30 maja tegoż roku. Badaczy Teatru Laboratorium zawsze intrygował fakt, że spektakl był grany tak krótko, miał tak niewiele powtórzeń (zaledwie dwadzieścia) i widziało go około sześciuset trzydziestu widzów. Jest to jeden ze słabiej udokumentowanych i opisanych spektakli w historii zespołu. Zachowało się po nim ledwie kilka zdjęć, krótki amatorski film z próby, dwa scenariusze (z których jeden został odkryty niedawno), niewiele recenzji czy analiz. Autorka stawia pytanie, co mogło być przyczyną tak nikłej eksploatacji przedstawienia i próbuje na podstawie zachowanej dokumentacji przybliżyć jego koncepcję, możliwy kształt, jak również omówić kłopoty z jego recepcją.

„Związki między Słowackim i Grotowskim są głębsze i istotniejsze niż tylko fakt, że drugi sięgał po teksty pierwszego. Z pewnością obu łączy przecież niezwykła dynamika postawy twórczej, obejmującej i życie, i sztukę. Obaj pozostawali w nieustannym poszukiwaniu, nie zadowalając się tym, co już udało im się stworzyć. Obaj nie poprzestawali na już osiągniętych formach i metodach, bezkompromisowo niszcząc je, gdy uznawali, że stały się martwe. Obaj w niezwykle głęboki i dalekosiężny sposób przekształcili dziedziny, w których tworzyli. Obaj wreszcie, przy oficjalnym uznaniu, zostali w Polsce zepchnięci na dalszy plan, a ich dokonania spotykają się z drwiną, oskarżeniami o uruchamianie ciemnych mocy i podejrzane eksploracje na pograniczu sztuki i religii. Wyrazem tego przekonania o istnieniu licznych i mocnych więzi łączących Słowackiego i Grotowskiego, a zarazem okazją do ich przemyślenia, stała się w poświęconym im obu roku dwudniowa konferencja Kości mi wewnętrzne połamał. Słowacki i Grotowski – rekontekstualizacje, zorganizowana w grudniu 2009 roku przez Instytut im. Jerzego Grotowskiego we Wrocławiu i Katedrę Dramatu Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego.” – Dariusz Kosiński

Tom, wydany z okazji stulecia Reduty, zawiera artykuły naukowe będące uzupełnionymi i rozwiniętymi wersjami wystąpień na konferencji Reducie na stulecie, która odbyła się w dniach 1819 stycznia 2019 roku w Krakowie pod auspicjami Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego i okazała się wydarzeniem wskazującym nowe obszary i nowe kierunki badawcze.

Staranne edytorsko, bogato ilustrowane wydanie zapisków Juliusza Osterwy z lat 19381939, znanych dotąd tylko nielicznym badaczom. Ciekawy dokument nie tylko dla teatrologów, ale też dla historyków, socjologów, antropologów czy kulturoznawców, ale też dla wszystkich, którzy interesują się dwudziestoleciem międzywojennym.