Przekład jako aneksja kulturowa dzieła

Ta niebywała książka, napisana pod urokiem Rękopisu znalezionego w Saragossie, wskrzesza formę romansu szkatułkowego. Autor po mistrzowsku zespala ironię i grozę, humor i refleksję, romantyczną balladowość i makabrę, motywy apokalipsy i arlekinady, żart i najbardziej poważne serio. Mamy tu urocze historyjki miłosne, pełne wdzięku i znakomicie napisane, których akcja rozgrywa się w Wenecji w epoce Don Juana i Fausta, opisy morskich bitew, a nawet mrożącą krew w żyłach wyprawę do smoczej jamy. W centrum zaś historia człowieka, który buduje schron w kształcie cygara, by 3 miliony ludzi znalazły ratunek przed światową katastrofą.

Jedyna wierszowana staropolska encyklopedia z przełomu XVII i XVIII wieku, wydobyta z rękopisu i po raz pierwszy ogłoszona drukiem. Autor ? Jakub Kazimierz Haur (1632-1709) ? znany dotąd z obszernych kompendiów wpisujących się w europejskie przedoświeceniowe piśmiennictwo encyklopedyczne (najbardziej popularne jego dzieło, Skład abo skarbiec znakomitych sekretów ekonomijej ziemiańskiej, wydane w 1689 r., jest po trosze szlachecką sylwą), tym razem wszedł w rolę poety-erudyty. Rezultaty tego eksperymentu mogą być dla Czytelnika zaskakujące, co ? paradoksalnie ? jeszcze podnosi walor poznawczy dzieła, sprawiając, że podczas lektury się uśmiechamy. Udało się zatem Haurowi w sposób znakomity zrealizować zasadę docere, movere, delectare.

Szczegółowa, erudycyjna monografia Corinne Fournier Kiss stanowi istotny wkład w badanie europejskich kontekstów polskiej literatury dziewiętnastowiecznej. Ta udana próba komparatystyczna, daleka zarówno od naiwnej wpływologii, jak i od poszukiwania kultur dominujących i kultur podporządkowanych, konstruuje obiecujący paradygmat studiów porównawczych. Dochodzą do tego olśnienia interpretacyjne. Teraz już wiemy, że bez pani de Stäel, George Sand, E.T.A. Hoffmanna nie wyjaśnimy statusu gatunkowego Poganki Żmichowskiej ani zaskakującego układu postaci w jej Książce pamiątek. Nie zobaczymy czarownicy w kobiecie, która nie ukrywa swej inności, ujrzymy w niej kozła ofiarnego przywracającego spójność wspólnoty. A Orzeszkowa, mimo wielu krytycznych opinii formułowanych pod adresem George Sand, stanie z nią w jednej linii uznanych twórców kultury emancypacyjnej. prof. Grażyna Borkowska, IBL PAN

Zbiór medytacji Plęsy Aniołów (1638) jezuity Marcina Hińczy (1592-1668), napisany z okazji zaślubin Jana Daniłowicza, podskarbiego wielkiego koronnego, i Zofii z Tęczyńskich, to dzieło przepełnione konceptami, paradoksami i zaskakującymi skojarzeniami codziennych czynności z dogmatyką katolicką, służącą kaznodziei jako podpora w dowodzeniu świętości tańca uważanego powszechnie za czynność parszywą i grzeszną. Pobożność medytacyjna zakładała angaż oczu duszy, dlatego tekstom Hińczy towarzyszy 14 ikonów emblematycznych, które w połączeniu z ekfrazami miały gwarantować Czytelnikowi możliwość skutecznego przeprowadzenia rozmyślań. Siedemnastowieczne wydanie, będące podstawą niniejszej edycji, to luksusowe przedsięwzięcie wydawnicze, zilustrowane zamówionymi specjalnie do tego tomu miedziorytami autorstwa niderlandzkiego rytownika Egidiusa van Schoora, który jako inspirację obrał dzieła Petera Paula Rubensa.

Na rok przed Historią oka napisałem książkę zatytułowaną W.-C.: drobna książeczka, całkiem szalona literatura. W.-C. była żałobna, tak jak Historia oka jest młodzieńcza. Rękopis W.-C. spłonął, żadna to strata przy mojej obecnej rozpaczy: był to krzyk przerażenia. Jeden z rysunków w W.-C. przedstawiał oko: oko szafotu. Samotne, solarne, nabite rzęsami, otwierało się ono w lunecie gilotyny. Rysunek był podpisany „wieczny powrót”, a ta przerażająca maszyna była bramą wiodącą ku niemu. Biegnąc znad horyzontu, ścieżka wieczności prowadziła przez ów szafot. Pewien wers-parodia zasłyszany w skeczu w Concert Mayol podsunął mi pomysł na komentarz: – Boże, jak smutna jest krew ciała na dnie wiórów. Georges Bataille *** Oto dwa najpowszechniejsze obrazy: krzyż i kutas. Krzyż jako zbiorczy znak chrześcijańskiej onomastyki pozostaje nieusuwalnym pomnikiem przeszłości i tak pożądanej transcendencji. Z kolei kutas jest symbolem nihilistycznego popędu, erotycznej mistyki i immanencji. Oba te symbole są stałymi elementami ekstatyczno-nihilistycznego uniwersum Bataille’a. Czytając Bataille’a wędrujemy po pustyni. W pełni słońca. Zamiast oazy możemy tu znaleźć złamane czasem resztki kościołów i wytarte piachem głowy posągów, w których twarzach nie sposób już rozpoznać rysów antycznych bogów. Nie wiadomo, czy leżące w nie dających cienia jaskiniach kości to resztki anachoretów czy szakali. Szalejemy. Na horyzoncie majaczy niewyraźny kształt. A może to tylko fatamorgana. Jakub Dąbrowski (fragment posłowia)

Dame Ivy Compton-Burnett, dwudziestowieczna pisarka angielska, autorka dziewiętnastu powieści uwielbianych w Wielkiej Brytanii, w Polsce jest niemal nieznana. Jej twórczość, skupiona w dużej mierze na przenikliwym, eleganckim dialogu to zjawisko na tyle osobne, że należałoby, pisząc o niej, powściągnąć ludzką namiętność porównywania. Bez konkurencji i paraleli, błyskotliwa, bezczelnie celna w ironii, doskonale dziwna - spróbujmy takich określeń względem jej sztuki pisarskiej. We wrześniu nakładem Państwowego Instytutu Wydawniczego ukaże się Służący i służąca - powieść uznawana za najlepszą w jej dorobku. To subtelny, rozpisany na dialogi obraz rodziny, pełen ironii i humoru, osadzony w dusznym, klaustrofobicznym świecie edwardiańskiej klasy wyższej, obnażający konwenanse, wchodzący głęboko pod skórę skomplikowanych relacji rodzinnych. W centrum stoi Horacy Lamb, arogant, tyran, sadysta, znienawidzony przez dzieci i żonę, którego nieprzewidywalna przemiana serca niesie za sobą prawdziwe kłopoty. Compton-Burnett (1884-1969) była siódmym dzieckiem homeopaty, wychowała się w nadmorskiej miejscowości Hove. Po studiach literatury klasycznej na Uniwersytecie Londyńskim powróciła do domu, aby pomóc owdowiałej matce w sprawowaniu opieki nad młodszym rodzeństwem. Jej ulubiony brat zmarł w wieku dwudziestu lat na zapalenie płuc drugi z braci zginął podczas I wojny światowej. W roku 1917 dwie siostry popełniły razem samobójstwo, co przyprawiło Compton-Burnett o załamanie nerwowe. W roku 1925, w wieku czterdziestu jeden lat, Ivy Compton-Burnett opublikowała pierwszą ze swoich dziewiętnastu powieści. W 1955 roku została uhonorowana jedną z najstarszych brytyjskich nagród literackich, James Tait Black Memorial Prize.

Zajmowanie się humanistyką cyfrową wymaga interdyscyplinarnych kompetencji w zakresie łączenia różnych obszarów wiedzy. To niejednokrotnie próba odpowiedzi na pytania o status rozmaitych przedsięwzięć naukowych. […] Komu i czemu służy humanistyka cyfrowa? Innymi słowy, co wnosi do tradycyjnie pojmowanych dyscyplin naukowych? Danuta Smołucha postawiła przed sobą niezwykle ambitny cel – nie tylko odpowiedzieć na powyższe pytania, lecz także wpisać je w szeroki kontekst problematyki związanej z mediami, technologią, kulturą, literaturą, społeczeństwem. Główną tezę niniejszej publikacji można ująć następująco: humanistyka cyfrowa stała się nieodłączną częścią warsztatu naukowca. Świadczą o tym nie tylko przywoływane przez Autorkę przykłady, ale i pandemia COVID-19. Znajomość obsługi komputera, w połączeniu z podstawowymi kompetencjami cyfrowymi, nie jest już dodatkiem do wykształcenia, lecz obowiązkiem. Z drugiej strony świat nauki jak nigdy dotąd potrzebuje szerokiej dyskusji na temat sposobów wykorzystywania współczesnych technologii. W tym kontekście książka pani Smołuchy prowokuje do niesłychanie istotnych pytań. – Dr hab. Konrad Dominas, prof. UAM

W 1950 roku Pier Paolo Pasolini przybywa do Rzymu. Pięć lat później ogłasza swój prozatorski debiut, Uliczników, osadzoną w realiach przełomu lat czterdziestych i pięćdziesiątych XX wieku opowieść o grupie nastoletnich chłopców z rzymskiego lumpenproletariatu. Ulicznicy żyją na pograniczu prawa, nie chodzą do szkoły ani nie pracują, utrzymują się z drobnych kradzieży lub prostytucji. Z upodobaniem przyszłego reżysera Pasolini śledzi ich poczynania, starając się odszukać przejawy mitu barbarzyńskiej niewinności. Ulicznicy to wynik eksperymentu formalno-językowego, a zarazem szczególny dokument epoki, która odeszła bezpowrotnie. Głównym bohaterem tej historii jest jednak Rzym, niewzruszone Wieczne Miasto, przedstawione w licznych zmysłowych opisach.

„Tu się nic nie zmienia od dwóch tysięcy lat. Plebejusze, patrycjusze, dziwki, księża. Rzym” – mówi jeden z bohaterów włoskiego serialu Suburra. Bo w Rzymie, jak w całych Włoszech, czas się zatrzymał. Turyści kroczą starożytnymi ścieżkami, szukając tego, co minione, mieszkańcy znają na pamięć sentencje Marka Aureliusza, a ulice są tak samo wąskie jak przed kilkuset laty. Tak samo niezmienne są też paradoksy: bieda sąsiaduje z bogactwem, zaśmiecone ulice z pałacami, siedziby kościelnych instytucji z lokalami przejętymi przez mafię, a pamięć o Pasolinim konkuruje z pamięcią o Duce. Jak poskładać tę mozaikę, by obraz Włoch był pełny? Piotr Kępiński kreśli portret miejsca od wieków targanego namiętnościami. Łącząc czujność obserwatora z zaangażowaniem mieszkańca, opisuje kraj, który fascynuje go od lat. Spaceruje ulicami Rzymu i Sieny, odwiedza Materę i Cilento, opowiada o sardyńskich pragnieniach separatystycznych, osiedlach Romów i handlu narkotykami na rzymskich cmentarzach. Razem z nim odwiedzamy turyńskie wystawy, smakujemy sycylijskich pani, jedziemy rowerem wzdłuż Tybru i zaglądamy do wnętrz Watykanu. Szczury z via Veneto to erudycyjna opowieść o tym, że choć czasy błogiego la dolce vita dawno minęły, to Włochy wciąż przyciągają, pasjonują, nie dają o sobie zapomnieć.