Piąty Wymiar

Ta książka powstała z radości pisania i dla radości powinna być czytana – twierdzi twórca serii książek „Stehlik”, Mariusz Szczygieł. Wyobraźnia czeskiego autora, znanego z utworów humorystycznych, to studnia bez dna. Studnia nonsensów oczywiście. Tytuły opowiadań, takie jak: Taniec śmierci, Opowieść stałego klienta gospody, Na Rozkoszy, Przy stole gospody, Na Rożku albo Mania, puść mnie, Horror minimalistyczny lub Miłość w leju po bombie – oddają szalony charakter tej książki. Kochanka zawiadamia żonę, że jej niewierny mąż zmarł podczas tajnej schadzki. Pewna kobieta sprawia, że jej rywalkom przyrastają do rąk parasolki. Koty okazują się reinkarnacjami znanych osobistości. Chrapanie grubego redaktora przypomina odgłos kobiecego orgazmu, w związku z czym. Architekt dla oszczędności wprowadza się wraz z kochanką do swojej żony i dzieci. Ubecy odnajdują drogę do świętości. Jiri Kamen mnoży absurdalne historie, żeby zdemaskować naszą pokrętną naturę.

Z czeskiego przełożyła Dorota Dobrew. Powieść, która zdobyła tytuł Czeskiej Książki Roku 2015. Tomasz – główny bohater, który był w dzieciństwie adoptowany – szuka swoich biologicznych rodziców. W ten sposób wpada w uzależnienie od wiedzy o genetyce. Zaczyna traktować każdego człowieka jak maszynę – nosiciela DNA. Zamiast ludzi, dostrzega jedynie zestawy genów. Nawet ciało ukochanej staje się dla niego przede wszystkim „workiem na geny”. Autorka, rocznik 1969, jest artystką z dziedziny net-artu i popularyzatorką wiedzy naukowej w formie powieści. Powieściowy romans Baňkovej jest z jednej strony książką popularno-naukową, z drugiej – autorka przyprawia go czarnym humorem, tak charakterystycznym dla literatury czeskiej.

Szalony kryminał z zabawnymi wątkami erotycznymi, a jednocześnie przewodnik po tajemniczych miejscach Pragi. Świetna parodia powieści sensacyjnej. Pewnej nocy na Wyspie Cesarskiej ginie w pożarze dwanaście samic nosorożca. Po co w stolicy Czech, pośrodku Wełtawy, ktoś hoduje nosorożyce? Inspektor Lavabo rozpoczyna śledztwo. Ustalenia prowadzą go do siedmiu obrazów czeskiego malarza sprzed stu lat. Każdy z nich jest w innym muzeum i każdy ma z tyłu tajemniczy numer lub literę... Wtedy inspektorowi wpada w ręce tajny dziennik Goethego z czasu podróży poety przez Czechy – pozwala on detektywowi zrozumieć, że światem rządzą dziś te same przeciwstawne siły co setki lat temu. Teorie spiskowe są tu przedstawione dowcipnie, seks został oddemonizowany, a alkohol intronizowany. Inspektor Lavabo pije, bo – jak stwierdza – „regularne spożywanie alkoholu oddala człowieka od rzeczy nietrwałych, jak życie rodzinne, gromadzenie majątku czy kariera zawodowa, a zbliża do rzeczy wiecznych, jak inspiracja muzyczna, zwariowane miłości, zrozumienie istoty wszechświata i bytu”. Z tą szaloną kryminalno-sensacyjną powieścią zwiedzimy tajemnicze zaułki Pragi. Petr Stančík jest wspaniałym przewodnikiem!

Dziewczyna o imieniu Jana – najpierw nastolatka, a potem studentka – kocha się platonicznie w aktorach Kurosawy, czyta Murakamiego i powoli uzależnia się od Japonii. Niestety, podróż szesnastolatki do Tokio i wypowiedziane lekkomyślnie życzenie („Chcę tu zostać, nie chcę wracać do Czech”) stają się początkiem jej uwiezienia w tokijskiej dzielnicy – Shibuya. Wydaje się, że z labiryntu zdarzeń, kultury i języka nie ma wyjścia. Obudzę się na Shibui to także historia nieco już starszej Jany, studentki japonistyki, która natrafia w uczelnianej bibliotece na tekst Kawashity, zapomnianego pisarza epoki Taishō, i krok po kroku odkrywa tragiczne losy autora, a my poznajemy jego dzieło sprzed stu lat. Powieść Anny Cimy skomponowana jest jako splot trzech linii narracyjnych: opowieści o uwięzionej licealistce, przypadku literackiego śledztwa oraz tekstów Kawashity tłumaczonych przez Janę i jej przyjaciela. Wszystkie trzy wątki łączą się ze sobą i uzupełniają w intrygujący sposób, każdy z nich musi zostać dopowiedziany, aby pozostałe nabrały sensu. Obudzę się na Shibui to świetnie opowiedziana fabuła, rozgrywająca się równolegle w Japonii i w Pradze, napisana kilkoma językami: rozpoczyna się od nieporadnych zapisków nastolatki, a kończy stylizowaną na japońską powieścią sprzed wieku. To debiut Anny Cimy, za który otrzymała w 2019 roku trzy najważniejsze czeskie nagrody literackie: Magnesia Litera w kategorii Odkrycie roku, Nagrodę Jiříego Ortena przyznawaną autorom do trzydziestego roku życia oraz Nagrodę Česká kniha.

To historie ludzi, którzy wydają się do nas bardzo podobni, ale w pewnej chwili robią coś zupełnie nieoczekiwanego. Ludzi, którzy są uwięzieni w swoim życiu jak… biały jeleń w starej oponie. Ludzi, którzy stają nago w oknie, nie znoszą świąt, kroją galasy, wyprowadzają żaby na smyczy, budują urządzenia do łapania czasu… Ludzi, którzy zmagają się z otaczającym ich światem, ale wszystkie nieszczęścia sprowadzają na siebie sami. Swoją bezmyślnością, niedbalstwem, egoizmem, a czasami zbyt wielką gorliwością. Wszyscy szukają czegoś bardzo ważnego, ale nie potrafią tego znaleźć. Każde opowiadanie Autorka poprzedza cytatem z klasyka XX-wiecznej literatury, co – jak zauważył jeden z czeskich krytyków – sugeruje z czyją twórczością czuje powinowactwo. Jej opowiadania otwierają między innymi: Musil, Gombrowicz, Mann czy Bernhardt. W Czechach pisano, że ten zbiór opowiadań to książka o ludziach czasów, w których zwiększa się spożycie antydepresantów.

David, dobrze sytuowany mężczyzna, po tragicznej śmierci żony zostaje sam z ośmioletnim synem. Nagle jest wolny, czuje, że nic go już nie trzyma w Pradze i wreszcie ma okazję zbliżyć się do własnego dziecka, o którym nic nie wie. Dlatego wpada na pomysł, że wyruszą razem „zagubić się w Nieznane”. Dla chłopca to wspaniała przygoda, dla ojca próba odnalezienia sensu życia. Jadą przed siebie, coraz dalej i dalej, ale wakacje się kończą, a chłopiec nie stawia się na rozpoczęcie roku szkolnego. Ojciec przestaje interesować się swoją firmą. Obaj przekraczają nie tylko kolejne granice państw, ale i granice własne – między ojcem i synem. Nie znają celu swojej podróży, nie podążają w żadnym określonym kierunku, chcą tylko być razem, zagubieni tak, żeby nikt nie wiedział, gdzie są, a rzucone bez zastanowienia słowa o „zagubieniu się w Nieznanym”, niczym w greckiej tragedii, tylko czekają, żeby się wypełnić…

Maszyny zwane karburatorami zaczęły masowo wytwarzać Absolut. W pewnym momencie było go już tak dużo, że postanowiono bombardować nim Anglię. Nastała na świecie nieograniczona obfitość wszystkiego, czego ludziom potrzeba. Ale ludziom potrzeba wszystkiego, tylko nie nieograniczonej obfitości. Zauważono, że Absolut potrafi przypodobać się ludowi i wszędzie przybiera mentalność danego kraju. W cesarstwie niemieckim Absolut natychmiast stał się państwowy, w Polsce działał jak jakiś gatunek alkoholu, a w Czechach na przykład zachowywał się jak indywidualista. Każdy miał tam swój Absolut na własną rękę. O tym mniej więcej traktuje "Fabryka absolutu". Zaręczam Państwu, że Karel Capek jest najnowocześniejszym pisarzem europejskim pierwszej połowy XX wieku. - Mariusz Szczygieł

W 2021 roku mija pół wieku od pierwszego wydania Śmierci pięknych saren, zbioru opowiadań, który podbił serca czytelników i na stałe wpisał się do kanonu literatury światowej. Za co tak bardzo kochamy Otę Pavla? Co sprawia, że kilka dekad po jego przedwczesnej śmierci wciąż sięgamy po jego książki? Z pewnością są to zawarte w tych tekstach ponadczasowe wartości: miłość, przyjaźń, rodzina i przyroda, a także podszyte delikatnym humorem nostalgia i bezradność wobec przemijającego świata i czasu. Lecz najważniejsza jest być może ta, tak charakterystyczna dla Pavla, magia życia, nieuchwytna, utkana ze słów i przypominająca, że każdy nasz dzień, nawet nie najpiękniejszy, ma olbrzymią wartość, którą jednak musimy odnaleźć przede wszystkim w naszych sercach. Opowiadania z niniejszego tomu napisał autor doświadczony ciężką, wieloletnią chorobą. Ota Pavel prawdopodobnie przeczuwał, iż tworzy najważniejsze dzieło swojego życia. Czy spodziewał się, że przetrwa ono wszystkie przemiany, do których doszło na świecie w ciągu ostatniego półwiecza? Po raz pierwszy Śmierć pięknych saren ukazuje się w Polsce w wersji autorskiej, bez cenzury.

„Na terenie Czech wyprodukowano Boga. Maszyny zwane karburatorami zaczęły masowo wytwarzać Absolut. W pewnym momencie było go już tak dużo, że postanowiono bombardować nim Anglię. Nastała na świecie nieograniczona obfitość wszystkiego, czego ludziom potrzeba. Ale ludziom potrzeba wszystkiego, tylko nie nieograniczonej obfitości. Zauważono, że Absolut potrafi przypodobać się ludowi i wszędzie przybiera mentalność danego kraju. W cesarstwie niemieckim Absolut natychmiast stał się państwowy, w Polsce działał jak jakiś gatunek alkoholu, a w Czechach na przykład zachowywał się jak indywidualista. Każdy miał tam swój Absolut na własną rękę. O tym mniej więcej traktuje Fabryka absolutu. Zaręczam Państwu, że Karel Capek jest najnowocześniejszym pisarzem europejskim pierwszej połowy XX wieku”. Mariusz Szczygieł

Ta powieść chwyta za gardło i trzyma do ostatniej strony! Zmęczony metropolią Wiktor wyjeżdża z Pragi, by zostać kasztelanem morawskiego zamku. Pragnie odnaleźć wewnętrzną równowagę i zażegnać kryzys małżeński. Jednak wizja spokojnego życia wśród zabytkowych mebli i dzieł sztuki szybko odchodzi w zapomnienie. Na zamku czeka dość zagadkowy personel oraz… demony przeszłości. Tajemnicze odgłosy i niewyjaśnione zdarzenia przejmują władzę nad Wiktorem i jego rodziną. Czy mają swoje wytłumaczenie? Czy racjonalny umysł Wiktora rozwikła tajemnicę zamku? Pamiętajcie: niczemu się tutaj nie dziwcie! Evžen Boček – kasztelan, autor bestsellerowej Ostatniej arystokratki i Arystokratki w ukropie.

Kolejny zbiór opowiadań Marka Šindelki, czeskiego mistrza krótkiej formy, znanego w Polsce z książki Zostańcie z nami Martin i Sylvie są o krok od rozstania, kiedy spada na nich wiadomość o dziecku. Andrea nagle zaczyna widzieć w Matěju jedynie własne odbicie. Chorobliwie zazdrosny Petr darzy Lenkę „uważną, okrutną miłością”. Anna, szukając siebie, wchodzi w kolejne związki. W Mapie Anny – dziesięciu znakomitych tekstach ze wspólnym kluczem – autor ponownie skupia się na relacjach międzyludzkich, zwłaszcza tych między kobietą a mężczyzną, w czasach, kiedy „doskonałość już nikogo nie podnieca, a wyniszczonych przez doznania konsumentów o wiele bardziej pociąga skaza”. W świecie, w którym dziwny rodzaj informacyjnego szumu bez przerwy zakłóca wzajemne zrozumienie. Bohaterowie Šindelki próbują się do siebie zbliżyć, lecz krążą tylko wokół siebie niczym zamknięte mikroświaty. Żyją tak, jakby utracili umiejętność czytania mapy. Marek Šindelka (ur. 1984) – prozaik i poeta, jeden z najciekawszych czeskich autorów młodego pokolenia. Za debiutancki tom poezji Strychnin a jiné básně (Strychnina i inne wiersze) otrzymał w 2006 roku Nagrodę Jiřiego Ortena; w tym samym roku wydał powieść Chyba (Błąd), którą później opublikowano również jako komiks (w Polsce ukazał się w 2013 w Korporacji Ha!art). Za zbiór opowiadań Zůstaňte s námi (Zostańcie z nami, Afera 2016) otrzymał w 2012 najważniejszą czeską nagrodę literacką Magnesia Litera w kategorii Proza. Jego kolejny zbiór krótkich próz Mapa Anny (2014) był nominowany do kilku nagród literackich i sprawił, że Šindelka został okrzyknięty jednym z najzdolniejszych czeskich „opowiadaczy”. W 2016 ukazała się książka Únava materiálu (Zmęczenie materiału), która także została wyróżniona nagrodą Magnesia Litera w kategorii Proza. W historii tej nagrody nie było dotąd dwukrotnego laureata w tak młodym wieku. Studiował kulturoznawstwo i scenopisarstwo. Mieszka w Pradze. „Osiem opowiadań cenionego w Czechach prozaika. Naprawdę dobre. I wszystkie mają takiego samego narratora, jednak wcale nie dlatego że w części z nich jest on trzydziestokilkuletnim (podobnie jak autor) dziennikarzem. Zawsze jest to ten sam, specyficzny sposób spojrzenia na świat. Z punktu widzenia kogoś, kto jest wyobcowany, nie jest w stanie naprawdę się zaangażować, ale obserwuje wszystko z okrutną precyzją, dostrzega detale. To, co mogłoby się wydawać naturalne, a więc przezroczyste, tu ujawnia swoją strukturę, burząc nasze oczekiwania i przyzwyczajenia”. – Kinga Dunin, „Krytyka Polityczna” „Marek Šindelka (rocznik 1984), poeta i prozaik, uchodzi obecnie u naszych południowych sąsiadów za wschodzącą literacką gwiazdę. Chyba słusznie, bo potrafi bardzo wiele. Nagrodzony w 2012 r. najważniejszą czeską nagrodą literacką Magnesia Litera zbiór opowiadań to efektowna prezentacja rozpiętości jego artystycznych kompetencji. Ale szczęśliwie nie o mizdrzenie się do czytelników tu chodzi, ale o spójną, wiarygodną psychologicznie wizję społeczeństwa w stanie głębokiego kryzysu, społeczeństwa ciepiącego na szczególnego rodzaju anhedonię, niemożność zaznania szczęścia”. – Piotr Kofta, „Dziennik Gazeta Prawna” „Šindelka, reprezentant młodego czeskiego pokolenia pisarzy, serwuje nam osiem różnorodnych, acz równych pod względem literackiego poziomu inteligentnych opowiadań. Są to historie o życiu, o jego bardziej mrocznych niż radosnych odsłonach. Ciekawi bohaterowie, intrygujące sytuacje, poważne problemy, dobry, rytmiczny styl. Mądra proza”. – Mikołaj Marszycki, NaTemat.pl „W tych opowiadaniach jest tęsknota za samym sobą, ukrytym za iluzją własnego obrazu, wizerunku, który kłamie o nas najbardziej i jest to najbardziej perfidne kłamstwo, które przykrywa najmniejszą odrobinę prawdy”. – Sławomir Domański, LubimyCzytać.pl „Czeski pisarz przywiązuje dużą wagę do słów nie tylko jako do tematu swoich opowiadań, ale i jako literackiego tworzywa. Pisze sugestywnie i obrazowo (pulsujący krzew krwi, pieśń ludowa, która zwala się ze sceny jak wór kartofli), beznamiętne, sprawozdawcze relacje przeplata lirycznymi opisami, w których ujawniają się jego literackie korzenie – w końcu debiutował jako poeta. U Šindelki nie ma słów miałkich, banalnych, bez znaczenia. Literatura, TAKA literatura – oto nasz ratunek”. – Anna Maślanka, Literackie Skarby Świata Całego „Zbiór opowiadań Zostańcie z nami to niezwykle wciągająca lektura. W zdawałoby się krótkiej, nieco pomijanej formie autor zawarł tak wiele elementów, taką feerię emocji i ludzkiego bytu, że jest to aż niewiarygodne. Powiedzieć, że dojrzała – nie wystarczy. Mądra, spostrzegawcza, trafiająca w sedno. Nadal czegoś brakuje”. – Georgina Gryboś, Literacka Kavka

Książka - laureatka Nagrody Literackiej Europy Środkowej Angelus. Uważana za jedną z najlepszych czeskich powieści. W Czechach określono ją „powieścią o światowych ambicjach”. Wydana w wydawnictwie emigracyjnym w 1977 roku, w Czechach wyszła dopiero po upadku komunizmu w roku 1992. To powieść-rzeka. Płyną nią setki okrutnych, dramatycznych i śmiesznych ludzkich losów. Wojna i komunizm. Miłość do dziewcząt i saksofonu. Ucieczka z kraju i tęsknota za domem – uniwersalne tematy w ironicznym, ciepłym podaniu. Narratorem jest Danny Smiřický – tak jak jego autor – profesor uniwersytetu w Toronto. Smiřický jest także bohaterem innych książek pisarza, jednak w Przypadkach… staje się kimś, kto usiłuje tłumaczyć Zachodowi Środkową Europę. Jego kanadyjscy studenci jednak niewiele są w stanie pojąć z opresji komunizmu. „Škvorecky daje to, co w literaturze czeskiej najlepsze: imponujący portret, tragikomiczną zbieraninę ludzików i ludzi ze wszelkich warstw społecznych, których mentalność i charaktery - jak u Hrabala - poznajemy na wylot poprzez ich język. Jest to powieść zmajstrowana olśniewająco, niewątpliwie obok Tchórzy najwybitniejsze dzieło autora” – napisał o powieści Janusz Anderman. Wydana w Polsce po raz pierwszy w 2009 roku w niedużym nakładzie szybko zniknęła z półek księgarskich, na portalach aukcyjnych osiągnęła cenę 200 zł. Została brawurowo przełożona przez Andrzeja S. Jagodzińskiego. W drugim polskim wydaniu wydawnictwa Dowody na Istnienie przetłumaczono także pasaże, które autor napisał w innych językach.

David, dobrze sytuowany mężczyzna, po tragicznej śmierci żony zostaje sam z ośmioletnim synem. Nagle jest wolny, czuje, że nic go już nie trzyma w Pradze i wreszcie ma okazję zbliżyć się do własnego dziecka, o którym nic nie wie. Dlatego wpada na pomysł, że wyruszą razem zagubić się w Nieznane. Dla chłopca to wspaniała przygoda, dla ojca próba odnalezienia sensu życia. Jadą przed siebie, coraz dalej i dalej, ale wakacje się kończą, a chłopiec nie stawia się na rozpoczęcie roku szkolnego. Ojciec przestaje interesować się swoją firmą. Obaj przekraczają nie tylko kolejne granice państw, ale i granice własne między ojcem i synem. Nie znają celu swojej podróży, nie podążają w żadnym określonym kierunku, chcą tylko być razem, zagubieni tak, żeby nikt nie wiedział, gdzie są, a rzucone bez zastanowienia słowa o "zagubieniu się w Nieznanym", niczym w greckiej tragedii, tylko czekają, żeby się wypełnić... To jedna z najpiękniejszych czeskich powieści - Mariusz Szczygieł