Obyczaje i życie codzienne na przestrzeni dziejów - studia przypadków

Prezentowana monografia stanowi pierwszą w polskiej historiografii próbę całościowego omówienia pożarów i ich następstw w Rzeczpospolitej Obojga Narodów od XVI do XVIII wieku. Opierając się na bardzo zróżnicowanych i rozproszonych źródłach rękopiśmiennych i drukowanych oraz starszej i nowszej literaturze przedmiotu, Andrzej Karpiński omawia kolejno: przyczyny wczesnonowożytnych miejskich pożarów (wojna, podpalenie, wyładowania atmosferyczne, nieostrożne obchodzenie się z ogniem), ich liczbę, rozmiary, czas trwania i częstotliwość, największe klęski ognia w wybranych kilkunastu wielkich i średnich ośrodkach miejskich, wreszcie ? skutki demograficzne, ekonomiczne, społeczne, urbanistyczno-architektoniczne i polityczne pożóg. Elżbieta Nowosielska opisuje rozwój ówczesnego ustawodawstwa przeciwpożarowego oraz próby zabezpieczenia się i gaszenia XVI-XVIII-wiecznych pożarów. Rozprawę opatrzono obszerną bibliografią, licznymi szczegółowymi zestawieniami i tabelami, ilustracjami, streszczeniem anglojęzycznym oraz indeksami. Monografia razem z katalogiem "Pożary w miastach Rzeczypospolitej w XVI-XVIII wieku i ich następstwa ekonomiczne, społeczne i kulturowe. Katalog" (WUW, Warszawa 2020), w którym opisano blisko pięć tysięcy klęsk ognia, stanowią pierwsze kompleksowe opracowanie zagadnienia pożarów w nowożytnej Polsce.

W trzech tomach ?Historii męskości? autorzy podejmują próbę opisania tego, jak tytułowa kategoria funkcjonowała w kulturze europejskiej w ciągu ponad dwóch i pół tysiąca lat ? od starożytnej Grecji aż po początek XXI stulecia. W XIX stuleciu znaczenie cnoty męskości osiąga apogeum. Konstytuujący ją system wyobrażeń i norm narzuca się wówczas tak silnie, że wydaje się praktycznie niepodważalna. Męskość nie jest zwykłą cnotą osobistą. Porządkuje społeczeństwo, determinuje panujące w nim relacje, stanowi fundament wszelkich wartości. Nadaje kształt wyobrażeniom o świecie i uczestniczy w procesie formowania się narodów. Męskość jest jednak także brzemieniem dla tych, którym odmawia się udziału w jej pożądanych wzorcach ? jak ?zniewieściałym? homoseksualistom, podległym proletariuszom czy skolonizowanym ?tubylcom?. Prace składające się na ten tom kreślą całościowy obraz funkcjonowania kategorii męskości w burzliwym i wyjątkowo długim XIX wieku, który według zgodnej opinii historyków francuskich zaczyna się wraz z wybuchem Rewolucji Francuskiej (1789) i trwa do zakończenia pierwszej wojny światowej (1918). Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury, uzyskanych z dopłat ustanowionych w grach objętych monopolem państwa, zgodnie z art. 80 ust. 1 ustawy z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych.

„Jednak już kilka minut później okazało się, że jeniec mówił prawdę. Na bazę spadł grad pocisków artyleryjskich i rakiet. Duża ich część skierowana była na amerykańskie pozycje na Wzgórzu 861, bronione przez kompanię K/3/26, a chwilę potem do ataku ruszyła komunistyczna piechota. Udało się jej w skryty sposób podejść tuż pod linie marines, przez co działa bazy nie były w stanie udzielić posterunkowi wsparcia artyleryjskiego.” Tak 21 stycznia 1968 roku rozpoczęło się trwające 77 dni oblężenie amerykańskiej bazy Khe Sanh. Jak na wojnę wietnamską było to dość niezwykłe starcie. Komuniści zdecydowali się na regularne oblężenie warownego obozu amerykańskiej piechoty morskiej, świadomie narażając się na ciężkie straty, zadawane im przez wrogie lotnictwo i artylerię. Za tym drastycznym krokiem stała nadzieja, że położone w odludnym rejonie Południowego Wietnamu Khe Sanh okaże się decydującą bitwą amerykańskiej wojny, która przeważy losy konfliktu, tak jak 14lat wcześniej upadek Dien Bien Phu złamał francuską wolę kontynuowania walki w Indochinach. Co ciekawe, podobnie do tego starcia podchodzili Amerykanie. W planie generała Westmorelanda, dowodzącego siłami USA w Wietnamie, zwycięstwo pod Khe Sanh miało wykrwawić najlepsze oddziały przeciwnika i umożliwić przejęcie inicjatywy w całej wojnie. Amerykanie byli przekonani, że zdołają uniknąć błędów popełnionych przez Francuzów, zapewnić sobie zwycięstwo i odwrócić losy konfliktu. Ostatecznie bitwa miała rozstrzygnąć się jednak w sposób odmienny od oczekiwań obu stron... Jarema Słowiak (1984) jest absolwentem historii i amerykanistyki na Uniwersytecie Jagiellońskim. Jego zainteresowania badawcze obejmują historię militarną XX wieku, ze szczególnym wyróżnieniem wojny wietnamskiej, oraz polską politykę zagraniczną w Azji Południowo-Wschodniej. Obecnie pracuje jako doktorant w Zakładzie Historii Powszechnej Najnowszej Instytutu Historii UJ i pisze pracę doktorską poświęconą Delegacji Polskiej w Międzynarodowej Komisji Nadzoru i Kontroli w Wietnamie w latach 1954-1973.

Wiek XIX, wraz z gwałtownym rozwojem społecznym i gospodarczym, stworzył nieznane przedtem dziedziny sztuki czy architektury, dorabiając do nich własną i tylko sobie właściwą ideologię. Wystarczy przypomnieć takie charakterystyczne tematy architektoniczne, jak „muzeum”, „bank”, „dom towarowy”, „dworzec”, „sąd”. Tematem takim był też, na nowo teraz przekształcany, stary temat „rezydencji”. Rezydencja królewska, książęca, szlachecka, bankierska lub fabrykancka stawała się najbardziej widocznym nośnikiem politycznych i społecznych poglądów i przekonań ich właścicieli. Teren Wielkopolski nie różnił się pod tym względem od innych krain wchodzących w skład monarchii pruskiej. Poprzez specyfikę polityczną czy gospodarczą rozmaite działania mogły nabierać i nabierały własnych znaczeń czy podtekstów. Na przykładzie wielkopolskich realizacji z przełomu XVIII i XIX wieku, między innymi w Kórniku, Posadowie, Dębnie, Komierowie czy Smogulcu, autor omawia charakterystyczne cechy rodzącego się wówczas stylu narodowego.

Prof. Eric Robertson Dodds (1893-1979) nie wydał bardzo wielu książek. Jego naukowy autorytet nie był jednak nigdy podawany w wątpliwość. W pewnym sensie wszystkie jego publikacje charakteryzuje ta sama powaga, kompetencja i swoisty ciężar gatunkowy. Wszystkie też wywierały silny wpływ na świat myśli filologicznej. Dość przypomnieć, że Eric Dodds przez 34 lata piastował w Oksfordzie stanowisko Regius Professor of Greek – koordynatora i dyrektora studiów greckich – i to z namaszczenia samego Gilberta Murraya. Jednak to Grecy i irracjonalność stanowią najpoważniejsze i zarazem najbardziej poczytne jego dzieło. Książka została przetłumaczona na niemal wszystkie języki europejskie, nieustannie podlega wznowieniom i nadal jest cennym źródłem inspiracji nie tylko dla filologów klasycznych, historyków kultury, ale także dla antropologów i psychologów. W pośmiertnym wspomnieniu napisanym dla Akademii Brytyjskiej (1979) D. Russell uznał Erica Doddsa za najbardziej wpływowego i nowatorskiego interpretatora greckiej cywilizacji naszych czasów. Trudno uznać ten sąd za przesadzony. To zdumiewające, że polski przekład ukazuje się dopiero po 50 latach od pierwszego wydania brytyjskiego, z drugiej jednak strony jeszcze bardziej zdumiewa fakt, że tak naukowa książka przez tyle lat nie straciła aktualności i siły przekonywania. Przygotowanie polskiej edycji wymagało od tłumacza i całego zespołu redakcyjnego niezwykłej uwagi, kompetencji i cierpliwości. Ogromna ilość wszelkiego rodzaju cytatów: greckich, łacińskich i nowożytnych, konieczność konsultowania i krytyki istniejących przekładów polskich – zarówno autorów starożytnych, jak i nowożytnych dzieł światowej klasyki, uzupełnianie danych bibliograficznych – notowanych przez wydawców angielskojęzycznych w wersjach skróconych – zmusiły tłumacza i redakcję do znacznego poszerzenia edytorskiego warsztatu i rzeczywiście mogły skutecznie odstraszać dotychczasowych potencjalnych wydawców. Nie wszystkie dzieła przytaczane przez autora udało się jednak zlokalizować i wyjaśnić. Dotyczy to zwłaszcza specjalistycznych not filologicznych do poszczególnych fragmentów tekstów starożytnych, publikowanych w naukowych periodykach. Podobnie nie wprowadzaliśmy do już i tak bardzo obszernych przypisów tytułów artykułów – szczegółowe adresy bibliograficzne pozwolą zainteresowanym odnaleźć odnośne teksty. Wobec ogromu bibliografii zamieszczonej w przypisach zdecydowaliśmy się na posługiwanie się odsyłaczami (op. cit.) wyłącznie w przypadku odniesienia do tytułu zamieszczonego na tej samej stronie.

Znaczenie wydanej w roku 1915 książki Heinricha Wölfflina porównać można jedynie do przełomu rewolucji Kopernikańskiej. Wniosła ona bowiem do warsztatu historyka sztuki cały szereg nowych narzędzi badawczych, takich jak analiza strukturalna i opisowa koncepcja metody historycznej, oraz dokonała błyskotliwego podziału na styl klasycystyczny i barokowy na podstawie pojęć odnoszących się do cech formalnych. Jednocześnie Wölfflin wykazał, że to właśnie forma, a nie treść ? jak powszechnie sądzono ? opisuje świat, w którym powstaje dzieło sztuki. Współcześnie dzieło niemieckiego badacza stanowi lekcję, jak wnikliwie odczytywać malarstwo, rzeźbę i architekturę.

Klęski armii koronnej w bitwach nad Żółtymi Wodami i pod Korsuniem były nie tylko porażkami militarnymi, ale również sygnałem, że Rzeczpospolita wkracza na drogę, która wiedzie ku katastrofie. Rok 1648 zapoczątkował realny upadek Polski i doprowadził do nieodwracalnych strat terytorialnych. Później nastał czas ciągłych wojen, najpierw z Moskwą, potem ze Szwecją, Siedmiogrodem i wreszcie z Turcją, z których co prawda Rzeczpospolita wyszła jeszcze obronną ręką, ale już mocno osłabiona. Cios zadany przez Chmielnickiego trafił Rzeczpospolitą w najtrudniejszym dla niej momencie. Nie dość, że fatalnie dowodzona armia koronna poniosła sromotne klęski i praktycznie przestała istnieć, to w tym samym niemal czasie, 20 maja, zmarł w Mereczu król Władysław IV. Były to „trzy gromy gniewu bożego” – jak celnie zauważył Karol Szajnocha. Czy można było zapobiec wybuchowi powstania? Jak staramy się wykazać w tej pracy, przyczyny konfliktu nawarstwiały się od lat i nikt z ówczesnych, mimo iż wielu dostrzegało niebezpieczeństwo, nie był w stanie im zaradzić. Istnienie Kozaczyzny nie mieściło się w ramach ustroju Rzeczypospolitej, aby więc rozwiązać narastający konflikt i zapobiec powstaniu, należało albo Kozaków uszlachcić, albo obrócić w chłopstwo. Przyznać Kozakom szerszą autonomię szlachta była jednak gotowa dopiero po ciężkich walkach stoczonych w latach 1648–1657 i przelaniu morza krwi po obu zwaśnionych stronach. Jednakże taki gest był już wówczas mocno spóźniony. Do rozgrywki włączyli się bowiem inni gracze…

Przypisywane bizantyjskiemu erudycie i pisarzowi Michałowi Psellosowi (XI w.) dwa teksty traktują o herezjach, demonach oraz szeroko pojętej wiedzy tajemnej, jaką mieli dysponować starożytni. Pierwszy, zatytuowany „Timotheos albo o demonach”, ma formę dialogu i przedstawia m.in. typy i charakter demonów podzielonych na sześć kategorii według żywiołu, który zamieszkują. Drugi noszący tytuł „Poglądy Hellenów na temat demonów”, jest traktatem kompilującym i streszczającym inne teksty antyczne i bizantyjskie, którego tematem są obrzędy wtajemniczenia, obyczaje ofiarne i sposoby wróżenia dawnych Greków. Dialog „Timotheos...” zyskał wielką popularność w epoce nowożytnej. W 1497 r. został przetłumaczony na łacinę przez Marsilia Ficina, znali go też wybitni twórcy renesansu i baroku, m. in. Pierre de Ronsard i John Milton.

Ewangelia z III wieku Ewangelia Filipa, tak jak Ewangelia Tomasza (również komentowana przez Jeana-Yvesa Leloupa i wydana w tej samej kolekcji), należy do tekstów apokryficznych napisanych w języku koptyjskim. Odkrywano je począwszy od roku 1945 w grotach Nag Hammadi w Górnym Egipcie. Ta ewangelia gnostycka z III wieku, prawdopodobnie pełniąca rolę ówczesnego katechizmu dla wtajemniczonych, wydaje się oryginalnym świadectwem życia i nauczania Chrystusa w Jego czasach. Jako tekst przypisywany jednemu z najbliższych uczniów Jezusa pozwala, być może, odkryć Jego bardziej ludzką postać, charakteryzującą się dużą swobodą wypowiedzi i zachowania w stosunku do otaczających Go mężczyzn i kobiet. Szczególnego znaczenia nabiera osoba Marii Magdaleny, „towarzyszki” Mistrza, oraz inicjalny charakter ich związku i uosabiany przezeń obraz powrotu do pierwotnej Jedności pierwiastków męskiego i żeńskiego.

Dlaczego dzik jest leśnym ekologiem? I czy po kąpieli błotnej rzeczywiście wyciera grzbiet ręcznikiem? Odpowiedzi na te oraz inne pytania znajdziecie w książce Joli Richter-Magnuszewskiej, która mieszka na skraju lasu i każdego dnia odkrywa jego tajemnice. W swojej niezwykłej wycinankowej opowieści autorka ukazuje miejsce dzika w wierzeniach naszych przodków, jego miłość do najbliższych krewnych (czy wiedzieliście, że lochy śpiewają warchlakom kołysanki?), zaskakująco podobne do ludzkich zwyczaje (na przykład ścielenie łóżka), a także skomplikowany język. Na tym jednak nie koniec, ponieważ dzikowi towarzyszą tu jego kuzyni, jak choćby uwielbiany przez dzieci guziec czy świnia – być może najmądrzejsze i najbardziej uczuciowe spośród znanych nam zwierząt. Dzika książka o dzikach to pozycja obowiązkowa w biblioteczce małego (i nieco większego) przyrodnika. Uczy empatii i szacunku dla wszystkich istot oraz uświadamia, jak fascynujące i zagadkowe są stworzenia, które żyją tuż obok człowieka. Część dochodu ze sprzedaży książki wydawnictwo przeznaczyło na działalność Chrumkowa – pierwszego w Polsce schroniska dla świń. Jola Richter-Magnuszewska maluje, rysuje i wycina ilustracje do książek oraz czasopism. Czasem projektuje plakaty (na przykład do akcji społecznej Góra Grosza), czasem wymyśla całe książki (jak Rok na targu, Zwierzakopedia czy Dzika książka o dzikach i o ich kuzynach). Mieszka na skraju Beskidu Niskiego. W pracy pomagają jej na co dzień koty, gęsi, kury i psy, a niekiedy również sarny, sójki i dziki.

Seks, miłość i średniowiecze – sprawdź, co działo się za zamkniętymi drzwiami sypialni setki lat temu. Poznaj prawdziwe historie średniowiecznych kobiet. Oto seksowny, barwny i rzeczywisty obraz najbardziej tajemniczej epoki w dziejach. Jak naprawdę wyglądało życie seksualne kobiet w średniowieczu? Czy spełniały one niewolniczo wszystkie zachcianki mężów, którzy na czas nieobecności zakuwali je w pasy cnoty? Czy czerpały z seksu przyjemność? Czy tylko uznawały go za jeszcze jeden uciążliwy obowiązek? Czy miały coś do powiedzenia w sprawach własnej seksualności i własnych ciał? Mimo sztampowych obrazów prezentowanych choćby w hollywoodzkich filmach życie intymne w średniowieczu było bardziej bogate i zróżnicowane, niż można by się spodziewać. Kobiety kochały i rozpaczały, pożądały i spiskowały, śmiało oddawały się rozkoszom cielesnym lub wybierały wstrzemięźliwość. W tej książce znajdziecie prawdziwe historie ponad stu kobiet z czasów średniowiecznych, tworzące barwny, sugestywny i rzeczywisty obraz tamtej epoki. Rosalie Gilbert pasjonuje się historią życia codziennego, archeologią i sytuacją kobiet w średniowieczu. Wygłasza wykłady na temat higieny i życia seksualnego średniowiecznych kobiet w licznych muzeach, na uniwersytetach i wystawach. Jej hobby to wyszukiwanie wymówek, żeby nie iść do pracy i zostać w domu, gdzie spędza czas z kicią i podjada nachosy.

Mieszkańcy krajów nadbałtyckich to opowiadacze. Od wieków, z pokolenia na pokolenie, przekazują sobie baśnie i legendy z morskich głębin: o bursztynowym pałacu, władcy mórz, pięknej królewnie, opiekunce rybaków czy zatopionych statkach. Zbiór tych opowieści to znakomita okazja, aby wyruszyć w podróż w czasie i przestrzeni wokół Bałtyku. Posłuchaj, o czym szepcze morze. Anna Dobrosława Koprowska-Głowacka (1975) – pisarka i poetka, regionalistka, nauczycielka, absolwentka historii na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. Autorka kilkunastu książek związanych z regionem Pomorza, Kujaw i swojej rodzinnej Ziemi Chełmińskiej, głównie zbiorów legend. Laureatka nagród literackich: „Piękne słowo” na Kociewskich Targach Wydawniczych (2015), Costerina 2014, „Złoty Kruk” (2013) i innych. Interesuje się mitologią, symboliką, folklorem, rękodzielnictwem. Lubi podróżować.