Obcy we własnym kraju. Gniew i żal amerykańskiej prawicy

Żyjemy w czasach powszechnego triumfu populizmu, w którym „lud” zostaje przeciwstawiony jakimś „elitom”. Polityczna oligarchia próbuje z nim walczyć, broniąc społecznego status quo. Chantal Mouffe dowodzi jednak, że jedyną skuteczną odtrutką na nacjonalistyczny populizm prawicy jest populizm lewicy skupiony m.in. na powszechnym poczuciu równości. „Populistyczny moment” to również zdaniem autorki świetna okazja, by zmierzyć się z powrotem polityczności po latach panowania postpolityki. Chantal Mouffe – belgijska filozofka polityki, wykładowczyni w Centrum Badań nad Demokracją Uniwersytetu Westminster. W Wydawnictwie Krytyki Politycznej ukazały się jej książki Polityczność (2008), Carl Schmitt. Wyzwanie polityczności (2011) oraz Agonistyka (2015).

Najważniejsza i najbardziej poczytna książka ekonomiczna dekady, światowy bestseller, który zmienił sposób, w jaki patrzymy na społeczeństwo, na gospodarkę i na obecne w nich nierówności. Napisany ze swadą, ale i ugruntowany w nowatorskiej analizie danych empirycznych, błyskotliwy i rzetelny zarazem Kapitał w XXI wieku na długie lata wyznaczył nowe szlaki w ekonomii. Biznesowa Książka Roku 2014 według „Financial Times” i McKinsey. Numer Jeden na liście bestsellerów „New York Timesa” i przebój sprzedażowy wszech czasów wydawnictwa Harvard University Press. Bestseller Amazona i „najlepiej sprzedająca się książka w ciągu roku od premiery” w historii tej ogólnoświatowej sieci. Do stycznia 2015 sprzedano półtora miliona egzemplarzy książki w językach francuskim, angielskim, niemieckim, chińskim i hiszpańskim. „Nieznajomość tej pracy intelektualnie dyskwalifikuje” – prof. Jerzy Hausner. „Wybuchowa argumentacja” – „Libération”. „Po raz pierwszy ekonomista daje wyczerpujące dowody na prawdziwość powiedzenia|: „Kto ma, temu będzie dane” – „Spiegel Online”. „Dzieło o wielkiej głębi historycznej z jeszcze większym bogactwem w zakresie faktów” – „Die Welt”. „Błyskotliwa opowieść o bogactwie i nędzy” – „Süddetsche Zeitung”. „Kapitał w XXI wieku Thomasa Pikettyego jest takim sukcesem, bo wydaje się napisany właśnie po to, by zburzyć wielkie ekonomiczne szybolety naszych czasów… To magnum opus Pikettyego” Thomas Frank, „Salon”. „700-stronicowy cios w zadowolone bebechy rozpieszczonej plutokracji. […] Minęło pół wieku od czasu, gdy ostatnim razem historia gospodarcza z takim rozmachem wyrwała się z akademickiej wieży z kości słoniowej” – Giles Whittel, „The Times”. „Książka chce zrewolucjonizować sposób, w jaki ludzie myślą o historii gospodarczej na przestrzeni dwóch ostatnich stuleci. I może się jej udać […] Jest to przede wszystkim bardzo szczegółowe spojrzenie na dane z 200 lat dotyczące podziału bogactwa i dochodu w dostatnim świecie […]. Ta masa danych pozwala Pikettyemu opowiedzieć całkiem prostą i przekonującą historię” – „The Economist”. „Francuski ekonomista Thomas Piketty napisał wyjątkowo ważną książkę. Czytelnicy o otwartych umysłach z pewnością nie będą mogli zignorować zawartych w niej dowodów i argumentów. Jej rozmach przywodzi na myśl dzieła założycieli ekonomii politycznej. […] Piketty nie buduje teorii nieopartych na danych. Książka opiera się na 15-letnim empirycznym programie badawczym, przeprowadzonym z innymi naukowcami. Jego wynikiem jest przekształcenie tego, co wiemy o ewolucji dochodu i bogactwa (które Piketty nazywa kapitałem) w ciągu trzech ostatnich stuleci we wiodących krajach o wysokim dochodzie. To zniewalająca historia ekonomiczna, społeczna i polityczna” – „Financial Times”. „Piketty kwestionuje podstawową logikę dominującą dotychczas w ekonomii. Owszem, ukazywały się książki, które stawiały sobie podobne zadanie, ale to musiało dojrzeć. I tak się stało” – Jacek Żakowski. „Celem tej książki jest dokonanie rewolucji w myśleniu ludzi o historii gospodarczej dwóch ostatnich stuleci” – „The Guardian”. „Można bez ryzyka przesady powiedzieć, że Kapitał w XXI wieku, magnum opus francuskiego ekonomisty Thomasa Pikettyego, będzie najważniejszą książką ekonomiczną roku, a może i dekady. Piketty, niewątpliwie wiodący na świecie ekonomista badający dochody i nierówności, dokonał czegoś więcej niż tylko udokumentował wzrastającą koncentrację bogactwa w rękach wąskiej elity. Pokazał też, że wracamy do czasów „kapitalizmu patrymonialnego”, w którym na szczytach gospodarczej hierarchii dominuje nie tyle nawet bogactwo, ile odziedziczone bogactwo, przez co urodzenie znaczy więcej niż wysiłek i talent” – Paul Krugman, noblista, „New York Times”.

Nowy Jork. Olśniewające miasto przyciągające tłumy marzycieli z całego świata. Od dekad symbol sukcesu, postępu i kariery. Synonim amerykańskiego snu. Bywa jednak najsmutniejszym miejscem na ziemi – gorsze od porażki jest tu bycie niewidzialnym. I to właśnie niewidzialnym LeDuff poświęca swoją książkę. Pisze o tych, którzy mieszkają w ciasnych mieszkaniach. O strażakach i ich rodzinach, którzy po 11 września 2001 roku stracili wszystko. O ludziach, którym rytm pracy, snu i dnia wyznaczają kaprysy szefa, właściciela mieszkania, sędziego w sądzie rodzinnym czy burmistrza. To nie książka o nowojorczykach, którym drzwi otwierają portierzy, tylko o samych portierach. O robotnikach, ulicznych handlarzach, sprzątaczkach, rybakach, imigrantach i barmanach. O ludziach, których nie na co dzień zauważamy, ale których brak okazałby się dotkliwy. Praca i inne grzechy to uniwersalna i błyskotliwa opowieść o etosie pracy i hołd złożony niewidzialnym mieszkańcom amerykańskiej metropolii. To również reporterskie studium rozwarstwienia ekonomicznego i powolnej degradacji klasy robotniczej, tak powszechnych bez względu na szerokość geograficzną.

Najgłośniejszy światowy debiut literacki ostatnich lat. Powieść o granicach miłości, która rozbudza emocje i zostaje w człowieku na zawsze. Młody Hugh Bain, zwany przez wszystkich Shuggiem, to samotny chłopiec, którego dzieciństwo przypadło na trudny okres lat osiemdziesiątych w robotniczym Glasgow i który mimo starań nie potrafi sprostać oczekiwaniom swojego otoczenia. Jego matka, Agnes Bain, chciała od życia czegoś więcej. Marzyła o domu i o życiu na własny rachunek. Kiedy jej niewierny mąż postanawia odejść, kobieta i troje dzieci zostają uwięzieni w górniczym mieście, przetrzebionym przez reformy Margaret Thatcher. Agnes coraz częściej szuka ratunku w butelce i ostatecznie to na dzieciach spoczywa obowiązek uratowania matki. Jedno po drugim wszyscy ją opuszczają, aż zostaje tylko Shuggie. Jej najmłodszy syn wierzy bowiem w matkę jak nikt i walczy o nią do samego końca. Sam jednak zmaga się z problemami – Agnes pragnie mu pomóc, jednakże z czasem uzależnienie przyćmiewa w jej życiu wszystko, włączając w to ukochanego syna. Nominowana do wszystkich najważniejszych nagród literackich – w tym do National Book Award oraz Nagrody Bookera, którą zdobyła opowieść o uzależnieniu, seksualności i miłości.

Bunt mas to jedno z najważniejszych dzieł społecznych z XX wieku, które tłumaczy temat zachowań masy, jaką staliśmy się na przestrzeni kilkudziesięciu ostatnich lat. Jak wpływa na nas tłum, inni ludzie, masa dookoła? Okazuje się, że nie jesteśmy w stanie pozostać obojętni i odizolowani, dlatego temat ten staje się kwestią drażliwą, ale z pewnością wartą uwagi. Z genialnej pozycji Bunt mas dowiemy się, co stoi za fenomenem tego zjawiska. Oto książka niezwykle ceniona przez psychologów i socjologów, wciąż aktualna i uniwersalna mimo upływu czasu. To prawdziwa biblia opowiadająca o zachowaniach masy, w szczególności wyjaśniająca, co stoi za jej buntem. Te zjawiska wyraźnie odróżniają naszą epokę od wszystkich poprzednich. Poniższa pozycja kieruje nasze oczy na wielki problem, przed którym stanęliśmy. Dlaczego masa odbiera nam zdolność do racjonalnego myślenia? Czy zawsze warto iść za tłumem? Bunt mas to niezwykle wartościowa książka, po którą sięgnąć powinien każdy z nas. Jose Ortega y Gasset urodził się w 1883 roku, a zmarł w 1955 roku. Był filozofem i eseistą hiszpańskim.

Brudne intrygi polityczne, wielkie spektakle propagandowe, zawiła walka wywiadów i perfidne kampanie prowadzone na łamach prasy. To książka o kulisach uprawiania polityki jakiej jeszcze nie było. Autor przedstawia modelowy przypadek sytuacji, gdy w imię ratowania pokoju Europa uczyniła milowy krok w kierunku katastrofalnej wojny. „Horoskop dla Europy sporządzony przez znanego francuskiego astrologa Maurice’a Privata, który ukazał się w sylwestrowym wydaniu największego czechosłowackiego dziennika, brzmiał niezbyt krzepiąco: w nowym roku stary kontynent czekają głównie niebezpieczne wstrząsy, niepokoje i konflikty. W Niemczech już w marcu należy się spodziewać przewrotu pałacowego; Hitler popadnie w obłęd, ociemnieje (jak przydarzyło mu się już w 1918 roku) i zostanie odizolowany od świata w swoim alpejskim gnieździe. Władzę w Rzeszy spróbuje przejąć Göring, ale zostanie przechytrzony przez demonicznego Goebbelsa, perfekcyjnie manipulującego nastrojami mas. Zamęt i rozlew krwi czekają również Włochy. Duce poważnie zachoruje i przejdzie duchową przemianę, zwracając się ku mistycyzmowi; reżim faszystowski przetrwa jednak, skonsolidowany przez bliżej jeszcze nieznaną, wybitną postać. W Austrii naziści po raz kolejny pokuszą się bezskutecznie o zamach stanu. W Wielkiej Brytanii pod wpływem niepowodzeń na arenie międzynarodowej upadnie konserwatywny rząd Neville’a Chamberlaina. Francja pogrąży się w odmętach afer finansowych oraz konfliktów społecznych i politycznych, czemu towarzyszyć będą wielkie katastrofy kolejowe i lotnicze; do władzy dojdzie dzięki temu Pierre Laval. Związek Radziecki, nadal wstrząsany wielkimi czystkami, wplącze się na dodatek w długotrwałą, wyczerpującą wojnę z Japonią. Polskę czeka konflikt z Niemcami o Gdańsk i poważna choroba marszałka Śmigłego-Rydza. Gwiazdy nie wróżyły również najwidoczniej niczego dobrego Czechosłowacji, bo gazeta stwierdzała enigmatycznie, że gdyby wierzyć horoskopowi Privata bez zastrzeżeń, lepiej byłoby w ogóle do niego nie zaglądać” – fragment książki. Piotr M. Majewski (ur. 1972) – historyk dziejów najnowszych, pracuje w Instytucie Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego. W latach 2009-2017 był zastępcą dyrektora Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku, gdzie odpowiadał za przygotowanie wystawy głównej. Specjalizuje się w historii Czechosłowacji i stosunkach czesko-niemieckich w XX w.

Przez ponad stulecie lewica radykalna czerpała inspirację ze słynnej 11. tezy Marksa o Feuerbachu, głoszącej, że „filozofowie rozmaicie tylko interpretowali świat; idzie jednak o to, aby go zmienić”. Kiedy w 1989 r. lewica stała się „duchowym bezdomnym”, uświadomiwszy sobie klęskę podejmowanych w przeszłości prób zmiany świata, przyszło wtedy zakwestionować same te idee, przy pomocy których usiłowano go interpretować. Gdy natomiast, jakieś 10 lat później, pojawiły się nowe ruchy proklamujące, że „inny świat jest możliwy”, musiały one wymyślić nowe tożsamości intelektualne i polityczne. Musiały ponownie się wymyślić, wykuwając praktyki, a nawet, pod wieloma względami, teorie do tej pory nieistniejące w świecie pozbawionym przyszłości, którą można by zobaczyć, przemyśleć lub wyobrazić. Nie mogły one, w odróżnieniu od innych sierocych pokoleń, które je poprzedziły, „wymyślić tradycji” na swój użytek. Przejście od czasów ognia i miecza, które mimo rozlicznych klęsk pozostawały czytelne, do nowego okresu wyzwań globalnych, bez dającego się przewidzieć rozwiązania, przybrało koloryt melancholijny. Fragment wstępu Ezo Traverso (ur. 1957) – włoski historyk i politolog. Jest profesorem nauk humanistycznych w Cornell University (USA). Autor wielu książek o Holocauście, marksizmie i totalitaryzmie. W Polsce nakładem Instytutu Wydawniczego Książka i Prasa ukazały się jego Europejskie korzenie przemocy nazistowskiej (2011), Historia jako pole bitwy (2014) oraz Nowe oblicza faszyzmu (2020).

Do jakich krajów migruje najwięcej ludzi? Czy kobiety migrują rzadziej niż mężczyźni? Czy walka z przemytnikami wpływa na zmniejszenie migracji? Czy imigranci są zagrożeniem dla europejskiej gospodarki? Czy wydalanie cudzoziemców to w demokracji normalna praktyka? Czy emigracja oznacza dla Polaków awans społeczny? To tylko kilka z pytań, na które odpowiadają autorzy tej małej, przystępnej książki. Są nimi specjalistki i specjaliści różnych dziedzin – socjologii, antropologii, ekonomii, prawa – którzy od wielu lat prowadzą badania dotyczące migracji na świecie. Kilkadziesiąt krótkich tekstów zawiera mnóstwo konkretnych danych – liczb, faktów i dat – popartych rzeczowym i klarownym komentarzem. Książka rozwiewa wiele wątpliwości związanych z migracjami i pozwala lepiej zrozumieć to zjawisko zarówno w skali europejskiej, jak i globalnej.

„LA w ogóle nie jest jak miasto, za bardzo się rozciąga” – mówi jedna z rozmówczyń Baldwina. Bo jak nazwać największy amerykański organizm polityczny niebędący stanem? Los Angeles to liczące osiemdziesiąt osiem miast „państwo narodowe” zamieszkiwane przez około jedenastu milionów ludzi mówiących w niemal dwustu językach. Czy LA można w ogóle zdefiniować? Rosecrans Baldwin przez kilka lat pracował nad książką, w której stara się odpowiedzieć na pytanie urbanisty Douglasa Suismana: „Czy miasto może być miastem, wcale nim nie będąc?”. Odnosząc się zarówno do literatury, jak i własnych obserwacji i rozmów, rozwija koncepcję Los Angeles jako miasta-państwa, zestawiając Miasto Aniołów z antycznymi megalopolis. Los Angeles to także znakomity reportaż o przestrzeni kontrastów, gdzie sąsiadują ze sobą centra ubóstwa i zamożne zamknięte osiedla, bezdomni i celebryci, apokaliptyczne pogorzeliska i bajeczne plaże, przeludnienie i samotność. Dzięki siedmiu lekcjom Baldwina możemy choć trochę zrozumieć miasto, które każdego dnia wymyśla siebie na nowo.

W sondażu przeprowadzonym niedawno w Stanach Zjednoczonych poproszono respondentów, by znaleźli słowo, które ich zdaniem najlepiej opisuje obecne czasy. Wśród ośmiu najczęściej wymienianych określeń znalazły się: „niepokojące”, „chaotyczne”, „wyczerpujące” i „nerwowe”. Jak to możliwe, że Amerykanie stracili wiarę w przyszłość? Co sprawiło, że w jednym z najbogatszych krajów świata nierówności społeczne są porównywalne do tych, z którymi mierzono się w XIX wieku? I dlaczego „amerykański sen” coraz częściej staje się „amerykańskim mirażem”? By to zrozumieć, dziennikarskie małżeństwo – Nicholas Kristof i Sheryl WuDunn – prowadzi nas przez kolejne kręgi amerykańskiego piekła: bezrobocie, uzależnienia, problemy z edukacją i opieką zdrowotną, utrata majątku, ubóstwo wśród wielodzietnych rodzin, przeludnienie. Z reporterską precyzją pokazują, że rzesza ciężko pracujących Amerykanów czuje się niezauważana i nierozumiana, co pogłębia polaryzację, rasizm i nietolerancję i stopniowo zżera tkankę społeczną. Biedni w bogatym kraju to rzetelne studium problemów, z którymi mierzy się amerykańska klasa robotnicza, oraz wyzwań stojących przez rządem USA. To również próba odpowiedzi na pytania o źródła kryzysu i powody, dla których państwo przestało interesować się obywatelami.

Uważana za arcydzieło Antonia Lobo Antunesa powieść Zadupia opowiada historię portugalskiego lekarza nękanego wspomnieniami z wojny, który jak dawni żeglarze, opowie swoją historię każdemu, kto zechce jej posłuchać. Wpisując się w tradycję Williama Faulknera i Gabriela Garcii Marqueza, Lobo Antunes plecie słowa w porywający i ekscentryczny gobelin, nadając swojej prozie wdzięk i brzmienie poezji. Narrator, świeżo powróciwszy do Lizbony po ciężkiej służbie na wojnie w Angoli, wyznaje traumy pamięci bezimiennej kochance. Ich zmierzający ku zbliżeniu wieczór rozwija się jak gorączkowy sen, gdy Lobo Antunes zręcznie przeskakuje od opisów Portugalii po upadku dyktatury do egzotycznego i brutalnego świata życia na pierwszej linii frontu. W wyniku tej poetyckiej, gęstej i nielinearnej narracji powstała powieść obfitująca w sytuacje tragiczne i absurdalne, bezsprzecznie należąca do największych powieści wojennych współczesności. Nie brak też w niej rozliczenia z narodowo-katolicką dyktaturą salazarowskiej Portugalii.

Gujana Francuska – dawna kraina niewolnictwa i kolonii karnych. Dziś skrawek Francji i Unii Europejskiej w Ameryce Południowej. Mozaika sztucznie zestawionych ze sobą kultur, współistniejących pod francuskim płaszczem. Departament, z którego startują rakiety kosmiczne, a ponad połowa mieszkańców żyje w formalnym ubóstwie. Jak zależność od Francji wpływa na codzienność Gujańczyków? Czy jest dopustem czy przywilejem? Z tymi pytaniami autor wyrusza na spotkanie mieszkańców wybrzeża i dalekiego interioru. Pokazuje Gujanę widzianą ich oczyma, tworząc brawurową opowieść o świecie, którego nie znamy. Pięknym i trudnym zarazem. Świecie, w którym kolonialna przeszłość i neokolonialna teraźniejszość pozostają źródłem napięć. „Nie, nie muszę już tam jechać. Nie wydłubię agrafką ze stopy jaj pchły piaskowej. Nie popłynę mętną autostradą rzeki w nieznane. Nie muszę. Tomek Owsiany już to za mnie zrobił. Dzięki Bogu. Czytam jego łotrzykowską opowieść z pogranicza Surinamu i Gujany, podziwiam reporterską uważność i przekonanie, z jakim odnajduje w tej głuszy Francję. I myślę o końcu świata. I magdalence” – Dariusz Fedor, redaktor naczelny „Kontynentów”. „Ponad osiem tysięcy kilometrów od Polski i tyle samo powodów, by je pokonać, żeby poznać kawałek Unii Europejskiej w Ameryce Południowej. Ja je już znam. Kolej na was” – Jakub Porada, dziennikarz i podróżnik.