Śmieciowa przestrzeń

Zbiór esejów wybitnego architekta, jednego z współtwórców modernizmu, założyciela Bauhausu. W przystępnych, eleganckich i pełnych pasji tekstach autor skupia się na najważniejszych dla niego zagadnieniach: jaka jest rola architekta we współczesnym świecie? W jaki sposób rozwijać się jako projektant? Co powinno być ambicją młodych twórców? Czym był Bauhaus? Napisana w rozkwicie ery przemysłowej książka jest zaskakująco aktualna w początkach ery cyfrowej, zwłaszcza w naszym kraju. Gropius podkreśla wagę wszechstronnego wykształcenia oraz praktyki, zachęca do odejścia od sterylnego świata architektonicznych pracowni, postuluje rozwój urbanistyki, który mógłby zawstydzić współczesnych decydentów. Nowoczesność Gropiusa jest mądra, wrażliwa, demokratyczna w najszlachetniejszym znaczeniu tego słowa: książka zrywa z technokratyczną wizją modernizmu, pokazując jego humanistyczne i wrażliwe oblicze. Pełnia architektury to książka, z której największy pożytek będą mieli młodzi architekci (i humaniści w ogóle – do jej zrozumienia niepotrzebna jest specjalistyczna wiedza): udowadnia, że nawet w skomercjalizowanym świecie warto pozostać idealistą; podpowiada, w jaki sposób wykorzystać zapał i wiarę we wspólne dobro w codziennej pracy. Pozycja obowiązkowa dla wszystkich, którzy wątpią, że to możliwe. Walter Gropius urodził się w Berlinie w 1883 roku. Jeden z najwybitniejszych architektów XX wieku. Założyciel i współtwórca koncepcji programowej Bauhausu. Studiował architekturę w Monachium i Berlinie. Nieliczne z najwcześniej przez niego zaprojektowanych budynków nadal istnieją, m.in. zabudowania gospodarcze w Jankowie oraz willa w Drawsku Pomorskim. Najistotniejszy wpływ na jego rozwój miała rozpoczęta w 1907 roku praktyka w pracowni architektonicznej Petera Behrensa, gdzie prócz niego pracowali m.in. Le Corbusier oraz Ludwig Mies van der Rohe. Jeszcze przed I wojną światową zaprojektował (wraz z Adolfem Meyerem) dwa ikoniczne budynki wczesnego okresu modernizmu: fabrykę Faguswerk (1913) oraz budynek administracyjny wystawy Werkbundu (1914). W 1919 zorganizował w Weimarze uczelnię artystyczną nowego typu, Bauhaus, w której największy nacisk kładziono na wszechstronną i interdyscyplinarną metodę kształcenia przyszłych projektantów. Gropius podkreślał demokratyczny charakter tej profesji: Bauhaus pod jego przewodnictwem (1919–1928) stał się najważniejszą na świecie uczelnią, w której wypracowywano nowoczesne metody projektowania; jej działalność do dziś wywiera wpływ na kolejne pokolenia architektów. W 1934 roku Gropius opuścił Niemcy, na stałe osiadł w USA w roku 1937, gdzie aż do emerytury w 1952 wykładał na Uniwersytecie Harvarda. Zmarł w 1969 roku w Bostonie.

Centrum Architektury wznawia niedostępne od kilku lat pierwsze polskie wydanie (po 76 latach od francuskiej premiery) książki Le Corbusiera Kiedy katedry były białe. Podróż do kraju ludzi nieśmiałych.Katedry są książką nie tylko o architekturze. Autor równie błyskotliwie pisze o podróżach koleją, o seksualności Amerykanów, ich manierach i etyce pracy, o świecie wielkiego biznesu i sztuki. Wieżowce i kluby jazzowe Manhattanu, fabryki Forda i uniwersytety, niedostępne w Europie wygody i cuda techniki, spotkania z wpływowymi ludźmi i rozmowy podsłuchane w restauracjach, Louis Armstrong i Caravaggio, Rockefeller i Freud zainspirowali niezwykłą książkę połączenie architektonicznego i politycznego manifestu z dziennikiem podróży Europejczyka patrzącego na młodą amerykańską cywilizację z mieszaninąpodziwu i wyższości.Kiedy katedry były białe to efekt pierwszej podróży legendarnego architekta do Ameryki. W 1935 roku papież modernizmu przeżywał kryzys. Sfrustrowany oporem, na który trafiła awangarda i w ZSRR, i w III Rzeszy, i w demokratycznej Francji, przyjął zaproszenie Fundacji Rockefellera i wybrał się z wykładami do USA. Liczył na to, że jego radykalne idee miasta przyszłości (tzw. Miasto promienne) i nowej organizacji społeczeństwa znajdą podatny grunt w nowym, nieobciążonym tradycjąświecie.Inspiracją i bohaterem książki jest Nowy Jork. Dla Europejczyków był on w latach 30. tym, czym dziś Szanghaj czy Dubaj miastem nowych możliwości, fascynującą i jednocześnie obcą metropolią, w której możliwe było to, co nie do pomyślenia na Starym Kontynencie. W wieżowcach Manhattanu Le Corbusier zobaczył białe katedry nowoczesności symbol możliwości i aspiracji swojej epoki.Podróż, a później książka, miały kolosalne znaczenie dla promocji idei modernizmu na świecie. Jerzy Sołtan jeden z największych polskich modernistów i autor wspomnień, które publikujemy równolegle ze wznowieniem Katedr wskazywał je jako książkę, która ukształtowała go na całe życie i doprowadziła pod drzwi paryskiej pracowni Le Corbusiera. Katedry stały się również inspiracją do wydanej jużw Polsce książki Rema Koolhaasa Deliryczny Nowy Jork.Katedry nie były wcześniej tłumaczone na język polski. Niewielkie fragmenty w przekładzie Jerzego Sołtana opublikowano tylko w magazynie Arkady w 1939 roku. Polskie wydanie nakładem Centrum Architektury oparto na pierwszym wydaniu francuskim z 1937 roku, ze wszystkimi oryginalnymi ilustracjami. Książka, mistrzowsko przełożona przez Tomasza Swobodę, napisana jest charakterystycznym dla Le Corbusiera stylem pełnym krótkich zdań i haseł, błyskotliwych metafor i prowokacyjnych aforyzmów (Mężczyźni są znudzeni wszystkim, kobiety są znudzone mężczyznami, Jazz to podwalina pod katedrę dźwięków), na czele z powracającym zdaniem: Drapacze chmur Nowego Jorku są za niskie.

W 1898 roku nieznany nikomu szeregowy brytyjski stenograf, Ebenezer Howard, opublikował książkę, która radykalnie zmieniła sposób myślenia o mieście i wsi: To-morrow. A Peaceful Path to Real Reform [Jutro. Spokojna droga do prawdziwych reform]. Utopijna z pozoru wizja sieci miast-ogrodów, łączących zalety dużych aglomeracji (możliwości zatrudnienia) i wsi (czyste powietrze i woda, niewielkie czynsze), otoczonych pasami uprawnej ziemi, miała w przekonaniu Howarda silne oparcie w ekonomii. Projekt miał bowiem pragmatyczny i praktyczny wymiar – autor przykładał wielką wagę do precyzyjnego wyliczenia kosztów budowy i rentowności całego przedsięwzięcia. Najważniejszym, dziś całkowicie niemal pomijanym aspektem koncepcji miasta-ogrodu była jednak zmiana społeczna – przeformułowanie struktury własności i zapewnienie godnych warunków życia ludziom uciekających ze wsi przed wyzyskiem i robotnikom gnieżdżącym się w ciasnych, pozbawionych dziennego światła lichych mieszkaniach. Świeżość i rewolucyjny rys idei zawartych w publikacji, wznawianej od 1902 roku pod tytułem Garden Cities of To-morrow (Miasta-ogrody jutra) sprawiły, że szybko zyskały one wielką popularność i żarliwych wyznawców – w całej Europie jak grzyby po deszczu zaczęły powstawać społeczne komitety założycielskie kolejnych miast-ogrodów (najbardziej znane to Letchworth Garden City i Welwyn Garden City). Pomysły Howarda przekonały Le Corbusiera, który nawiązał do nich w wydanej w 1924 roku „Urbanistyce”, a po nim kolejne pokolenia planistów, wizjonerów, decydentów i deweloperów. Jednak stopniowo zmieniana, wypaczana i wybiórczo traktowana koncepcja została ostatecznie sprowadzona w szerokim społecznym odbiorze do obrazu podmiejskiego osiedla z parkiem. Sama idea miasta-ogrodu pozostaje jednak ciągle jednym z najczęściej cytowanych i wykorzystywanych pomysłów i odbija się echem we współczesnych projektach miast i dzielnic. Lektura marzycielskiego tekstu Howarda przypomina przypomina o podstawowych zasadach, które zawsze powinny towarzyszyć planowaniu: wygody i ekonomii przyjętych rozwiązań z punktu widzenia użytkowników, powszechnej dostępności dóbr natury i kultury, zachowania i budowania więzi społecznych.

Jak wygląda miasto skrojone na ludzką miarę? To takie, w którym wszyscy mieszkańcy – dzieci, dorośli i seniorzy, bogaci i biedni, niezależnie od ich stanu zdrowia, będą czuli się jak u siebie – przede wszystkim bezpiecznie. Jak sprawić, by miasta zbliżyły się przynajmniej do tego ideału? Zdaniem autora Być jak Kopenhaga, Mikaela Colville-Andersena, to rower może znów uczynić nasze miasta przyjaznymi do życia: „Fakt, że dziewiętnastowieczny wynalazek może rozwiązać skomplikowane problemy XXI wieku, to czysta poezja”. I właśnie Kopenhaga, w której mieszka i której zmiany obserwuje i wspiera autor, wydaje się wzorcem miasta przyjaznego – m.in. dzięki rowerowej infrastrukturze, która stała się marką duńskiej stolicy. Być jak Kopenhaga to książka o rowerach, ale też pochwała życia miejskiego. Jak wskazuje autor, opowiada ona o tym, „jak w mieście przemieszczać dużo ludzi z miejsca na miejsce i jak skutecznie przywrócić rowerom status szanowanego, akceptowanego i dostępnego środka transportu, a do tego jeszcze na tej inwestycji zarobić”. Colville-Andersen nie jest akademickim teoretykiem. Jak sam podkreśla, jeździł rowerem służbowo po 65 miastach, pedałując bez wysiłku i często zmagając się z dramatycznie złym asfaltem. Dziś swoim doświadczeniem dzieli się z włodarzami miast całego świata i z ich mieszkańcami. Przekonuje, że komfortowe dla wszystkich i zielone miasto to żadna utopia. Mikael Colville-Andersen jest uznanym ekspertem urbanistycznym, a także szefem założonej w 2009 r. firmy Copenhagenize Design Co. oraz twórcą ruchu Cycle Chic. Współpracuje z miastami i rządami na całym świecie, projektuje dla nich infrastrukturę rowerową, rozwiązania komunikacyjne oraz prowadzi szkolenia z rozwiązań prorowerowych. Można go spotkać na światowych konferencjach i wydarzeniach poświęconych designowi i architekturze. Prowadzi też program telewizyjny Life-Sized City dotyczący urbanistyki oraz blog „Copenhagenize”. Dotąd wydał m.in. książki Cycle Chic (2012) i Cargo Bike Nation (2013).

Książka Łukasza Drozdy to przewodnik po polskim nieładzie przestrzennym. Pomaga zrozumieć takie zjawiska jak fenomen grodzonych osiedli, pasteloza czy specustawa mieszkaniowa, określana już żartobliwie mianem „Lex Deweloper”. Nieład przestrzenny, dzika reprywatyzacja, natłok reklam. Kolorystyka zabudowy wynikająca z aktualnych promocji w marketach budowlanych. Pogłębiająca się deregulacja urbanistyki. Ułatwienia dla deweloperów, brak planów miejscowych i ochrony przyrody. Wszystko to znajduje odzwierciedlenie w otaczającej nas przestrzeni. 27 marca 2018 roku przypada 15. rocznica uchwalenia ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. Niemal tyle samo czasu mija od przystąpienia Polski do Unii Europejskiej. 20 lat temu w życie weszła też reforma samorządu terytorialnego. XXI wiek stanowił więc dla polskiej urbanistyki nowe otwarcie, które zasługuje na pierwsze podsumowanie. Tym bardziej, że rodzi się już nowy model. Najnowsza propozycja legislacyjna została ochrzczona przez urbanistów i aktywistów mianem „Lex Deweloper”. Specustawa mieszkaniowa stwarza bowiem ryzyko pogłębienia chaosu w naszym otoczeniu, czego beneficjentami mają zostać – jak zwykle – deweloperzy i banki. Z tej okazji nakładem wydawnictwa Bęc Zmiana ukazuje się nietypowy leksykon autorstwa Łukasza Drozdy, pokazujący osobliwości przestrzeni polskich miast. Przedstawia on blisko sto pięćdziesiąt zagadnień urbanistycznych – zarówno mniej, jak i bardziej oczywistych. Od szeroko omawianych grodzonych osiedli i pastelozy, po słabiej rozpoznane fenomeny urbanistyki łanowej, zasady dobrego sąsiedztwa czy „świętej przepustowości”. Dwa tysiące… to przewodnik po meandrach polskiej urbanistyki, zawiłego prawa, wszechobecnej rewitalizacji i kampanii przed wyborami samorządowymi. Tekstowi towarzyszą sugestywne fotokolaże autorstwa Karoliny Wojciechowskiej.

Karta ateńska to zestaw wytycznych do projektowania nowoczesnych miast stworzony przez architektów i urbanistów związanych z organizacją CIAM (Międzynarodowe Kongresy Architektury Nowoczesnej). Zjazd CIAM IV odbył się na statku Patris II płynącym z Marsylii do Aten oraz w samych Atenach latem 1933 roku, z udziałem przedstawicieli polskiej awangardy – Heleny i Szymona Syrkusów oraz Anatolii i Romana Piotrowskich. Helena Syrkus twierdziła wręcz, że jako poliglotka odegrała kluczową rolę w opracowaniu tekstu „Postanowień” kongresu, tworzonego przez wielojęzyczne grono delegatów. Dziesięć lat później, w okupowanej Francji, Le Corbusier wydał „Postanowienia” w zaktualizowanej i rozszerzonej wersji, jako Kartę ateńską. W powojennych dekadach stała się ona drogowskazem dla urbanistów odbudowujących i budujących miasta na całym świecie, w tym w Polsce. Karta ateńska budzi wiele kontrowersji. Optymistyczna i humanistyczna, czy nieludzka i technokratyczna? Jedno jest pewne – to najważniejszy miejski manifest XX wieku. Dlatego w serii „Fundamenty” prezentujemy pierwsze od lat i najpełniejsze do tej pory polskie wydanie Karty, uzupełnione o wcześniej nie tłumaczone fragmenty. Tekst i grafika oparte są na opracowanej przez Le Corbusiera edycji z 1943 roku. Oryginał wzbogaciliśmy o szkic oksfordzkiego profesora geografii miejskiej Johna R. Golda Jak stworzono Kartę ateńską oraz współczesny komentarz socjolożki Joanny Kusiak, która zastanawia się do czego Karta może służyć w XXI wieku (Wściekły rozwój miasta kontra nadopiekuńczy rozsądek utopii).

Czy Polacy kochają beton i nienawidzą drzew? Można tak pomyśleć, przyglądając się przemianom polskich miast i miasteczek. Kolejne wyspy miejskiej zieleni padają pod piłami drwali, a zamiast śpiewu ptaków słychać ryk kosiarek i pił. Jak długo jeszcze urzędnicy będą powtarzać, że stuletnie drzewa to samosiejki, więc można je po prostu wyciąć? Czy naprawdę zalewanie rynku betonem zasługuje na miano „rewitalizacji”? Czy deweloperzy w końcu zrozumieją, że ludzie potrzebują nie tylko metrów kwadratowych, ale też mieć gdzie wyjść na spacer? A w obliczu zmieniającego się klimatu zieleni w miastach potrzebujemy jak nigdy dotąd. Jan Mencwel z talentem reportażysty i zaangażowaniem aktywisty docieka, dlaczego kolejne drzewa znikają pod betonowymi placami oraz co – nie tylko można, ale trzeba – z tym zrobić. Betonoza to historia choroby trawiącej polskie miasta, ale też recepta na ich uzdrowienie.

Książka jest dokładnie tym, co zapowiada jej tytuł – zakrojoną na 476 stron i 150 zdjęć, szeroką panoramą architektury PRL od powojennej odbudowy, przez socrealizm i modernizm, aż do postmodernizmu. Choć na okładce widać gdański Falowiec, Anna Cymer przedstawia nie tylko osiedla, ale i rekonstruowane zabytki, socrealistyczne pałace dla ludu, tysiąclatki czy postmodernistyczne kościoły.

Porywająca, oparta na tragikomicznych doświadczeniach autora relacja o współczesnych realiach zawodu architekta, utraconych ideałach architektury, fałszywych pretensjach jej twórców i całkowitym uzależnienia profesji od globalnej gry rynkowej. De Graaf w swoich przesyconych gorzkim humorem zapiskach rysuje obraz świata w pierwszych dekadach XXI wieku. Pozwala podejrzeć korytarze władzy w Moskwie, Dubaju i Londynie, szuka ginących śladów po programach budownictwa społecznego w St. Louis i na przedmieściach Nowego Jorku, zderza urojenia na temat smart city z ponurymi realiami megamiast globalnego Południa. Demaskuje bezradność architektów skazanych na konflikt interesów – obsługiwanie sił, którym należałoby stawić opór. Rosyjscy oligarchowie i szejkowie z Emiratów, pazerni deweloperzy i cyniczni konsultanci, politycy i miotający się w sieci zależności architekci budują razem świat, w którym nigdy nie wiadomo, kto pociąga za sznurki.

W latach 50. miasta USA stały na skraju katastrofy - biała klasa średnia wynosiła się na przedmieścia, pozostawiając śródmieścia biedocie żyjącej w cieniu wspaniałych wieżowców. Metropolie dusiły się od samochodów, drobny handel i życie kulturalne obumierały, dramatycznie rosła przestępczość, a segregacja rasowa była na porządku dziennym. Jane Jacobs postanowiła zbadać przyczyny tych "miejskich plag" i zaproponować recepty na wyjście z kryzysu: przywrócenie życia ulicom, odrodzenie przedsiębiorczości i życia społecznego, zapewnienie bezpieczeństwa, tanich i dobrych mieszkań, właściwej równowagi między potrzebami kierowców i innych uczestników ruchu. Jej marzeniem było miasto, które dzięki wewnętrznej sile może samo się regenerować i stawiać czoła kryzysom. Książka była pierwszą głośną salwą w wojnie z modernistyczną urbanistyką, z dominacją blokowisk i centrów handlowych, parkingów i tras szybkiego ruchu. To żarliwa polemika z ideami Le Corbusiera czy koncepcją miasta ogrodu, z wszechwładnymi urzędnikami i wielkimi deweloperami; to wołanie do architektów i urbanistów o zdrowy rozsądek i powrót na ziemię, bliżej realnych problemów. Oprócz błyskotliwych obserwacji z Nowego Jorku (słynna scena "ulicznego baletu na Hudson Street"), Bostonu, Filadelfii, Pittsburgha, San Francisco czy Los Angeles, autorka przedstawia konkretne rozwiązania sprzyjające naturalnemu i harmonijnemu rozwojowi miast i ich mieszkańców. To książka o "degeneracji i regeneracji miast". Jane Jacobs: "Ta książka to atak na obowiązujące metody planowania i przebudowywania miast. (...) To właśnie z miast urbanistyka powinna czerpać naukę i w odniesieniu do nich formułować i weryfikować swoje założenia. Jednak praktycy i nauczyciele tej dyscypliny (jeśli można ją tak nazwać) nie biorą pod uwagę wniosków płynących z realnych sukcesów i porażek, nie zastanawiają się, dlaczego zmiana na lepsze przychodzi czasem zupełnie nieoczekiwanie. Ich myślenie o wielkim mieście rządzi się natomiast zasadami wyprowadzonymi z obserwacji działania i wyglądu miasteczek, przedmieść, sanatoriów dla gruźlików, terenów wystawowych i miast marzeń - wszystkiego oprócz prawdziwych miast."

Tematem książki Kształt zieleni. O estetyce, ekologii i projektowaniu jest zrównoważona architektura i design w kontekście estetyki. Autor, amerykański architekt Lance Hosey (1964–2021), stawia czytelnikowi trudne pytania: czy wszechobecnie panująca brzydota jest nieunikniona, czy „zielone” projektowanie musi być nieatrakcyjne i czy piękno może uratować planetę. Autor argumentuje, że ludzka natura kieruje nasze zmysły i uwagę na kształt rzeczy. Piękno nas intryguje, zatrzymuje, działa na emocje. Dlatego ludzie przekonają się do ekologicznych produktów, budowli i rozwiązań tylko wtedy, jeśli będą miały atrakcyjną formę. Hosey, opierając się na badaniach i przytaczając własne obserwacje, udowadnia, że projektowanie można nazwać zrównoważonym dopiero wtedy, gdy uwzględnia ono piękno. Książka przedstawia jasny zestaw zasad, które mają wypełnić lukę między standardami „dobrego projektu” i „zielonego projektu”. Czy miasto może zmienić kształt świata? Czy samochód, krzesło, filiżanka albo łyżka może powołać do istnienia nowe nawyki? Czy budynki mogą nas zachęcić do utożsamienia się z miejscem wokół nas? Autor argumentuje, że nie tylko mogą, ale i powinny. Dlatego oszczędny energetycznie budynek musi być także przyjemny dla oka, a ekologiczny samochód – uwodzić kształtem. Ta książka otworzy oczy wszystkim tym, którzy rozczarowani są brzydotą farm fotowoltaicznych czy ekologicznych biurowców, pojazdów, ubrań czy urządzeń. Tematyka książki wpisuje się, w mocno obecne w debacie publicznej, rozważania dotyczące ekologii, zrównoważonego rozwoju i świadomego używania zasobów naturalnych. Pozwala z większą świadomością przyglądać się otaczającemu nas światu i zmusza do refleksji na temat projektowania, zarówno pod względem treści, jak i stylu. We wstępie do książki Dominika Janicka pisze o odnowionej, białej elewacji w geometryczne wzory na wieżowcu przy ul. Lelewela 7–9 w Gdyni. Książka Hoseya pozwala nam zrozumieć, dlaczego podoba nam się akurat ten budynek, a na inne bloki, położone dwie ulice dalej, nikt z nas nie zwróci już uwagi. Kształt zieleni. O estetyce, ekologii i projektowaniu jest dziesiątym tytułem w serii MIASTO SZCZĘŚLIWE.

Zbudowane w połowie XIX wieku dzięki gorączce złota, San Francisco od początku przyciągało ludzi poszukujących wolności, bogactwa, możliwości zaczęcia od nowa. To miasto marzeń, kontrkultury, ruchu LGBT, muzyki, sztuki i wina. Mekka artystów i niebieskich ptaków. Dom Janis Joplin i Grateful Dead. Intelektualne zaplecze Doliny Krzemowej, centrum start-upów i najnowszych technologii. Magda Działoszyńska-Kossow zabiera czytelników w podróż w czasie i przestrzeni: pisze o barwnej historii i bogatym pejzażu kulturowym, który towarzyszył powstaniu i rozwojowi miasta przez ponad sto pięćdziesiąt lat. Mówi o artystach, wizjonerach i milionerach, ale też o epidemii HIV/AIDS, narkomanii i tysiącach bezdomnych. W San Francisco jak w soczewce skupiają się problemy współczesnej Ameryki, kraju ostrych kontrastów i pogłębiających się różnic ekonomicznych. Tutaj właśnie amerykański sen często kończy się gwałtownym przebudzeniem i okazuje się, jak wysoką trzeba za niego zapłacić cenę.