Marian Kukiel. Historyk w świecie polityki

Doniosłość znaczenia i dzieło Sejmu Ustawodawczego nie od razu zostały docenione. Potrzebne były upływ czasu, wygaszenie politycznych emocji i sporów, często śmierć głównych bohaterów, aby z odpowiedniego dystansu narysować na kartach historii portret czegoś, co trudno było dostrzec współczesnym ze względu na zbyt bliską perspektywę. Autorzy niniejszego tomu w setną rocznicę rozpoczęcia obrad Sejmu Ustawodawczego podjęli się próby, wyrywkowego z konieczności, naszkicowania takiego portretu. Prezentowana książka jest kolejną już pozycją z serii ?O Niepodległą i Jej Trwanie? powstałą, aby dać wkład obecnego pokolenia w badania wydarzeń sprzed stu lat, które sprawiły, że Polska odzyskała i utrwaliła niepodległość. Dotychczas w ramach tej serii ukazały się prace opisujące Akt 5 listopada 1916 r., wpływ Legionów na sprawę polską w okresie I wojny światowej, dylematy, działania i programy polityczne Polaków i Czechów w latach 1914?1918, a także wpływ odrodzenia państwa w 1918 r. na procesy modernizacyjne ziem polskich czy poddające analizie postać Władysława Raczkiewicza i innych prezydentów RP oraz Rady Narodowej na Uchodźstwie. Fragment Wstępu

Niniejsza praca stanowi próbę zapełnienia luki w polskiej historiografii, jaką stanowi brak opracowania polityki zagranicznej rządu polskiego w latach 1939-1945, poprzez przedstawienie polityki zagranicznej rządu Stanisława Mikołaj­czyka (jej założeń i realizacji). Okres, w którym działał ten rząd, był dla dziejów Polski przełomowy. Wówczas miały miejsce bardzo ważne wydarzenia polityczne i militarne (m.in. konferencja teherańska, wkroczenie wojsk sowie­ckich na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, powstanie warszawskie), które w znaczniej mierze zadecydowały o powojennym losie Polski.

Bywają ludzie, którzy są świadkami historii. Bywają tacy, którzy się kreują na jej twórców. I są w końcu ci nieliczni, którzy historię tworzą, sami pozostając w cieniu. Edward Raczyński, dyplomata, prezydent na uchodźstwie, poeta i wizjoner należał do tej ostatniej, tak rzadkiej grupy ludzi. Jego długie, ponad stuletnie życie mogłoby posłużyć za scenariusz do niejednego filmu o polskiej historii. Spadkobierca wspaniałego rodu, syn wyjątkowej kobiety, współtwórca polityki zagranicznej Polski międzywojennej. Podczas II wojny światowej ambasador w Londynie i kierownik uchodźczego MSZ. Człowiek, który przekazał światu świadectwo Jana Karskiego i jako pierwszy wysłuchał sprawozdania Jana Nowaka-Jeziorańskiego. Przyjaciel Churchilla, bywalec brytyjskiego pałacu królewskiego. Po wojnie głos wolnej Polski na Zachodzie i jeden z prekursorów idei zjednoczonej Europy. Polak i Europejczyk w każdym calu. Arystokrata najlepszej próby i demokrata do szpiku kości. Poeta, który bronił się przed polityką, a którego największa światowa polityka dopadała przez całe życie. Kochanek, mąż, ojciec, którego szczęście zawsze musiało ustępować wyższej konieczności. Autor oficjalnego dziennika i nigdy nieopublikowanych prywatnych zapisków, które w tej książce po raz pierwszy ujrzą światło dzienne.

Przez długi okres PRL niewiele się pisało o międzywojennym ruchu konserwatywnym, a jeśli już, to opowieść o nim była skażona ideologicznie. Pisano o konserwatystach, akcentując ich przywiązanie do tzw. minionej epoki, niechęć do reform, egoizm klasowy, a przede wszystkim podkreślano ich zupełnie marginalne miejsce na polskiej scenie politycznej itp. Sytuacja ta zaczęła ulegać stopniowej zmianie już w latach 80. XX w. Niemniej książka Macieja Słęckiego jest swoistą wyprawą w nieznane, odkrywaniem nowego lub zapomnianego świata. Jak wyznaje sam autor, w swoich badaniach co i rusz natykał się na archiwalia, do których nie zaglądano co najmniej od czasu Powstania 1944 r., pozostawały dziesiątki lat nietknięte krytycznym okiem nie tylko historyka idei, ale właściwie żadnego badacza. Wartością szczególną tej książki jest to, że Słęcki zajmuje się w niej głównie tym nurtem konserwatyzmu polskiego, który nie zdecydował się na współpracę z obozem piłsudczykowskim i pozostał wierny związkowi z endecją, co zresztą nie było łatwe ani dla konserwatystów, ani dla endeków. Konserwatyści byli bowiem i pozostali ruchem elitarnym, związanym z ziemiaństwem i ledwie próbującym wybić się ze skazania na klasowość, a endecy od samego początku byli ruchem demokratycznym, ludowym i ponadklasowym i takim chcieli pozostać, widząc w tym możliwość przejęcia w Polsce władzy, do czego, jak wiemy, ostatecznie w II RP nie doszło. Jak zauważył jeden z recenzentów dzieła, prof. Szymon Rudnicki, autor spełnił zamiar możliwie pełnego zaprezentowania dziejów międzywojennych ruchu konserwatywno-narodowego, jego praca może być przykładem drobiazgowych i wyczerpujących badań, i, jak z kolei zauważa prof. Roszkowski, zasługuje na uznanie i uwagę czytelników.

Zamieszczone w książce artykuły są wynikiem moich kilkuletnich studiów nad historią ?drugiej? emigracji oraz działaniami podejmowanymi przez władze Polski Ludowej wobec wychodźstwa. Praca jest kontynuacją wydanego w 2007 roku zbioru Mackiewicz i inni. Wywiad PRL wobec emigrantów.Na obecny tom składa się 16 tekstów. Były one już wcześniej drukowane, przeważnie na łamach ?Zeszytów Historycznych? oraz w ?Archiwum Emigracji?, ?Dziejach Najnowszych?, ?Palestrze?, ?Pamięci i Sprawiedliwości?, ?Przeglądzie Historyczno-Wojskowym?, ?Glaukopisie?, ?Więzi? czy w pracach zbiorowych. Przed ponowną publikacją zostały na nowo przejrzane, poprawione i uzupełnione.

Niniejsza książka jest gruntownym przeglądem bogatego zasobu myśli formacji nacjonalistycznych w Polsce okresu rządów sanacji, okupacji i tuż powojennego na szerokim tle porównawczym. Stanowi też pewien wkład zagadnienie metodologii badań nacjonalizmów. Omawia poglądy polskich nacjonalistów na podstawowe zagadnienia polityczno-ustrojowe, geopolityczne, narodowościowe, cywilizacyjne, gospodarcze, społeczne, a nawet historiozoficzne. Główne pytanie zawarte w treści książki dotyczy tego, czy i w jakim stopniu polski nacjonalizm był adekwatny do ogromu wyzwań wynikających z niezwykle trudnej sytuacji geopolitycznej kraju zagrożonego przez imperializm niemiecki i sowiecki. Czy rozwiązania proponowane zarówno przez zwolenników idei ?Katolickiego Narodu Polskiego?, jak i inne ugrupowania, a w szczególności neopogańską Zadrugę, opierały się na realnych przesłankach, oraz czy miały szanse na realizację i akceptację Polaków?

Kazimierz Sosnkowski był postacią niezwykłą. Bez mała całe życie poświęcił wojsku, a najwyższy stopień generała broni tak do niego przylgnął, że stał się nieodłączną częścią nazwiska. Tymczasem Sosnkowski był przede wszystkim wszechstronnie utalentowanym intelektualistą, typem szlachetnego patrioty, brzydzącego się wszelkimi odmianami gierek i siucht prowadzonych z frazesem ratowania Ojczyny na ustach. Podjął się misji jednoczenia rozbitej emigracji. Spełniał ją cierpliwie i wytrwale nawet wtedy, gdy wiedział, że wrogowie zjednoczenia zdecydowani są na wszystko, by do niego nie dopuścić. Książka ta to ostatni rozdział jego wysiłków, zmierzających do zjednoczenia rozbitej politycznie emigracji. Tadeusz Katelbach wiele w tym czasie rozmyślał nad kwestią przyczyn niepowodzenia akcji zjednoczeniowej gen. Kazimierza Sosnkowskiego. Wspólnie z Sosnkowskim doszedł do wniosku, że największymi przeciwnikami zjednoczenia były "obce agentury". Według Katelbacha istniały na emigracji trzy rodzaje agentury: komunistyczna, zachodnia i wolnomularska. I to one, pomimo często sprzecznych interesów, robiły wszystko, by osłabić polskie uchodźstwo i uniemożliwić wykrystalizowanie się silnego ośrodka władzy państwowej na wygnaniu. Sławomir Cenckiewicz

Publikacja stanowi zbiór 21 artykułów autorstwa Pana Profesora Michała Pietrzaka na temat historii ustroju i prawa polskiego, włącznie z pierwszą publikacją naukową Profesora z 1956 r. Prace podzielono na cztery grupy tematyczne: dotyczące ustroju konstytucyjnego, poświęcone wybranym instytucjom i funkcjom państwa, dotyczące wybranych aspektów wolności i praw obywatelskich traktujące o wybranych kwestiach praktyki politycznej i stosowania prawa okresu międzywojennego. Autor odsłania wiele mało znanych szerszej publiczności epizodów z dziejów Polski lat 1918-1939. Czyni to w sposób przystępny i interesujący, zachowując umiarkowanych krytycyzm wobec badanych instytucji, osób i zjawisk. Praca nasuwa szereg porównań do współczesnej historii ustrojowej Polski i praktyki życia publicznego.