Cztery dramaty

Tadeusz Różewicz (1921–2014) – poeta, dramaturg, prozaik i scenarzysta. Uważany za jednego z najciekawszych kontynuatorów światowej awangardy literackiej. Za jego debiut pisarski uznaje się tom wierszy Niepokój z 1947 roku. W 1960 opublikował dramat Kartoteka, do dziś niedościgniony wzorzec dramaturgii otwartej, łączący elementy absurdu, groteski i parodii. Jest jednym z najczęściej tłumaczonych pisarzy polskich, jego twórczość została przełożona na około 50 języków. W 2000 roku otrzymał Nagrodę Literacką Nike za tom poetycki Matka odchodzi. Doktor honoris causa m.in. Uniwersytetu Wrocławskiego, Uniwersytetu Opolskiego, Uniwersytetu Jagiellońskiego i Uniwersytetu Warszawskiego. W roku 2009 odznaczony Złotym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”. Andrzej Skrendo (1970) – teoretyk i historyk literatury, krytyk literacki, dziennikarz. Profesor w Instytucie Polonistyki i Kulturoznawstwa Uniwersytetu Szczecińskiego. Opublikował książki Tadeusz Różewicz i granice literatury. Poetyka i etyka transgresji (2002), Poezja modernizmu. Interpretacje (2005), Przodem Różewicz (2012), Falowanie nowoczesności (2013) oraz tom Konstruktywizm w badaniach literackich. Antologia (z E. Kuźmą i J. Madejskim, 2006).

Na mapie literatury międzywojennej Polski grupa poetycka Żagary, skupiona wokół pisma o tej samej nazwie, stanowi zjawisko szczególne. Powstała i działała w Wilnie w latach 1931–1934, lecz w całym kraju widoczny był wpływ jej poezji, silnie zakorzenionej w doświadczeniu lokalnym, a zarazem komponowanej według najnowszych założeń poetyki awangardowej i surrealistycznej. Żagaryści stanowili trzon tzw. drugiej awangardy. Inicjatorzy i czołowi twórcy grupy – Teodor Bujnicki, Jerzy Zagórski, Czesław Miłosz – należeli do „pokolenia 1910” i wchodzili w dorosłość, mając za sobą dzieciństwo przypadające na lata pierwszej wojny światowej, wczesną edukację w okresie wielkiego kryzysu oraz studia w czasach narastającego antysemityzmu i ksenofobii. Dlatego główne zręby ich twórczości, przy całej odmienności poetyk, posiadają wiele cech wspólnych: wizyjny katastrofizm, ironiczny dystans do historii i polityki, przeciwstawianie porządków kultury i natury, idee lewicowe i socjalizujące oraz pacyfizm. Widoczna jest u nich nadal żywa tradycja polskiego romantyzmu, a także myślenie i działanie w kategoriach pogranicznych, wieloetnicznych i wielokulturowych. Ich katastroficzne i apokaliptyczne przeczucia znalazły wkrótce swoją przejmującą kontynuację u młodych poetów okupacyjnej Warszawy. Formalnie grupa istniała krótko, jednakże antologia obejmuje całą twórczość poetycką dziesięciu żagarystów z lat trzydziestych XX wieku, aż do momentu zajęcia Wilna przez Armię Czerwoną w czerwcu 1940 roku, co politycznie i symbolicznie wyznacza kres miasta w jego dotychczasowym kształcie.

To wybitne i nieocenione dzieło, którego fabuła oparta jest na wydarzeniach rzezi ukraińskiej 1768 r., ukazuje konflikt narodowo-społeczny między polską szlachtą a ukraińskimi chłopami. Słowacki przedstawia świat dziwny, tajemniczy i pełen grozy, świat, którym nie kierują żadne racjonalne prawa, ale tajemne znaki i sny prorocze.

W biografii artystycznej Aleksandra Fredry można wyodrębnić dwa okresy, oddzielone prawie piętnastoletnim milczeniem spowodowanym nieprzychylnym nastawieniem krytyki literackiej. W pierwszym, którego koniec datuje się na rok około 1840, powstały wystawione za życia pisarza i do dziś najbardziej znane komedie, takie jak Mąż i żona, Damy i huzary, Śluby panieńskie, czyli magnetyzm serca, Pan Jowialski czy Zemsta. W drugim natomiast, rozpoczynającym się około 1854 roku, Fredro napisał utwory, które pojawiły się na scenie dopiero po jego śmierci, m.in. Wielki człowiek do małych interesów, Świeczka zgasła, Teraz. Niniejszy wybór odzwierciedla ten podział i ukazuje specyfikę obu okresów twórczych. W książce znalazły się wszystkie wymienione wyżej dzieła. We Wstępie Marian Ursel analizuje najważniejsze cechy formalne oraz tematy Fredrowskich komedii. „Odnoszę wrażenie, że ciągle jesteśmy jak z Fredry, z tej samej społeczności, mentalności. Chociaż bardzo chcemy być obywatelami świata, to tkwimy w naszym rodzimym zaścianku. Fredro pozostawił partytury brzmień naszego charakteru narodowego” (Anna Augustynowicz, reżyserka teatralna). „Autor Zemsty zawsze lubił patrzeć na produkcje błaznów w cyrku. Jakby wiedząc, że początki teatru i początki cyrku z jednego korzenia wyrastają (…)” (Adam Grzymała-Siedlecki). „Fredro uważał dobrych aktorów za współtwórców sukcesu teatralnego. W Nienawiści mężczyzn, pierwotnej redakcji Ślubów panieńskich, zanotował w tekście pobocznym: „ten niemy monolog zostawia się talentowi aktora”. Niemy monolog! Talentowi aktora! — to mówi samo za siebie (ze Wstępu Mariana Ursela). Aleksander Fredro (1793-1876) – związany ze Lwowem, jeden z najwybitniejszych polskich komediopisarzy, sięgający również po inne formy wypowiedzi literackiej, m.in. balladę, poemat, bajkę, przysłowie czy aforyzm. Autor pisanego w latach 1844-1846 pamiętnika Trzy po trzy, w którym zawarł wspomnienia z czasów służby w armii Księstwa Warszawskiego i w wojsku Napoleona. Tworzył w epoce zdominowanej przez romantyków, ale jego dzieło nosi cechy późnego klasycyzmu. Ze względu na mistrzowskie wykorzystanie języka, komizm sytuacyjny oraz zapadające w pamięć kreacje bohaterów jego komedie do dziś są chętnie grywane; stały się także podstawą kilku scenariuszy filmowych. Marian Ursel (1950) – profesor nauk humanistycznych, kierownik Zakładu Historii Literatury Romantyzmu w Instytucie Filologii Polskiej Uniwersytetu Wrocławskiego, rektor Karkonoskiej Państwowej Szkoły Wyższej w Jeleniej Górze. Opublikował m.in. Bajkopisarstwo Aleksandra Fredry (1980), O wierszach Aleksandra Fredry (1992), Fredrowskie teatralizacje. Studia i szkice (1994), Romantyzm (2000), Aleksander Fredro. Na scenie życia i teatru (2009), Romantycy i okolice śmierci (2011).

Pierwsze wydanie w serii wielkiego dramatu romantycznego poety, publikowane w 200 rocznicę jego urodzin. "Horsztyński" jest arcydziełem. To dramat fascynujący i porażający, szczytowe arcydzieło pesymizmu i daleka zapowiedź mistycznej fazy twórczości, dzieło bluźniercze i zawierające głębokie intuicje metafizyczne, tekst o utracie wiary i o poszukiwaniu własnej tożsamości, o odkrywaniu głębin ?ja?. Jarosław Ławski, Wstęp

Seria: Biblioteka Narodowa, I 338 Wybór, wstęp i opracowanie: Wojciech Browarny „Mówiąc »pisarz«, myślę o pisaniu prozy” – zanotował w dzienniku Tadeusz Różewicz. Niniejsza książka przedstawia najciekawszą i najbardziej reprezentatywną część dorobku prozatorskiego autora Wycieczki do muzeum. Niektórzy krytycy i badacze uznawali opowiadania i szkice Różewicza za twórczość drugorzędną, jednak wielu innych doceniło jej różnorodność, dynamizm i refleksyjność. Dzieła takie jak powieść Śmierć w starych dekoracjach czy zbiór esejów, notatek warsztatowych i wspomnień zatytułowanych Przygotowanie do wieczoru autorskiego ugruntowały pozycję Różewicza w literaturze polskiej przełomu lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych jako wybitnego prozaika. Wybór prozy zawiera dzieła dobrze znane, ale i te nieco dziś zapomniane, lecz równie ważne w twórczości i biografii pisarza. Tom przypomina utwory partyzanckie i humorystyczne, dokumentuje reporterski okres pracy literackiej Różewicza, a także naprowadza na trop nienapisanej powieści Sobowtór. To właśnie w prozie autora Niepokoju ukryte są odpowiedzi na pytania: dlaczego Różewicz nie został pisarzem katolickim ani „żołnierzem wyklętym”; kiedy i dokąd, mimo niechęci do podróżowania, kilkadziesiąt razy wyjeżdżał za granicę; co czytał w gazetach i oglądał w muzeach, galeriach, kinach; co sądził o kulturze masowej, kapitalizmie konsumpcyjnym i skażeniu naturalnego środowiska; dlaczego spoczął na luterańskim cmentarzu w Sudetach. Nowele, opowiadania i eseje Tadeusza Różewicza są znakomitą literaturą, ale również autentyczną, przejmującą i wielowątkową „biografią” polskiej nowoczesności oraz kultury XX i początku XXI wieku.

Powieść romantyczną Narcyzy Żmichowskiej można czytać na różne sposoby. Nie pomylimy się, twierdząc, że tematem Poganki jest dojrzewanie emocjonalne głównego bohatera. Żmichowska pokazuje, jak kształtuje się wrażliwość Beniamina, i konfrontuje go z kluczowymi doświadczeniami ludzkiej egzystencji, zarówno w wymiarze jednostkowym, jak i społecznym. Ranga tych doświadczeń nie jest jednak taka sama. Miłość dominuje nad pozostałymi i urasta do roli właściwego tematu powieści.

Wybór pism Kazimierza Wyki przedstawia intelektualną biografię wybitnego myśliciela – biografię zanurzoną w historii, zależną od jej zwrotów i kaprysów, zarazem jednak suwerenną, prawdziwie twórczą w rozmachu filozoficznych i ideowych dążeń. Wrażliwą na swój czas, choć ten wielokroć nie sprzyjał skupieniu i pracy. Obszerny i reprezentatywny wybór pism Kazimierza Wyki to znakomita okazja, by na nowo rozważyć spuściznę wielkiego literaturoznawcy. A może zastanowić się także, czego brakuje współczesnej humanistyce, że tak daleko jej do pasji i swobody myśli autora Życia na niby oraz urody jego języka. „Był pierwszym profesorem, który swoimi książkami dowiódł mi, że nauka nie musi być z żelazobetonu, ciężkostrawna, że może być również z krwi i kości, tak żeby ją można było ogarnąć ramionami, polubić na co dzień i cieszyć się jej owocami na całe życie” – Karl Dedecius.

Federico García Lorca był znakomitym dramaturgiem, wybitnym pianistą, sprawnym rysownikiem, ale przede wszystkim charyzmatycznym poetą, wzbudzającym podziw innych twórców. Leonard Cohen nie tylko upamiętnił go w piosence „Take This Waltz”, lecz także nadał imię Lorca swojej córce. Zachwyt nad twórczością poety miesza się często z fascynacją jego życiem: przyjaźniami z Salvadorem Dalím, Luisem Buñuelem, Pablo Nerudą, działalnością społeczną, związkami z hiszpańskim folklorem, porywającą osobowością czy wreszcie tragiczną śmiercią, która dla wielu stała się symbolicznym końcem wolności w Hiszpanii – Lorca został rozstrzelany tuż po wybuchu hiszpańskiej wojny domowej, a zwycięski reżim generała Franco przez lata zacierał informacje na temat tej zbrodni. Tom z serii Biblioteka Narodowa to najobszerniejszy dotąd wybór wierszy Lorki w języku polskim; ukazują się one w znakomitych znanych wcześniej przekładach, uzupełnionych na potrzeby tego wydania przez poetę i tłumacza Marcina Kurka. Po raz pierwszy w Polsce w jednej publikacji znalazł się tu przekład całości książki „Poeta w Nowym Jorku”, pierwsze tłumaczenie próz poetyckich i wykładu o duende. „Duende... Gdzie jest duende? Przez pusty łuk wdziera się wiatr rozumu, który ponad głowami umarłych wieje uparcie w poszukiwaniu nowych pejzaży i nieznanych akcentów; wiatr o zapachu dziecięcej śliny, zgniecionej trawy i welonu meduzy, głosząc niekończący się chrzest nowo stworzonych rzeczy”. – Federico García Lorca, „Teoria i zasada działania duende”, przeł. Marcin Kurek „Dopiero kiedy przeczytałem – choć w tłumaczeniu – wiersze Lorki, zrozumiałem, że jest w nich pewien głos. Nie chodzi o to, że kopiowałem Lorkę; nie ośmieliłbym się. Ale to on dał mi pozwolenie, bym znalazł głos, bym go odszukał, a więc odszukał siebie, siebie niepewnego, siebie walczącego o byt. Z wiekiem zrozumiałem, że za tym głosem idą również wskazówki. Jakie wskazówki? Takie, by nigdy nie skarżyć się od niechcenia. A jeśli chcesz wyrazić wielką, nieuniknioną klęskę, która czeka nas wszystkich, musisz to zrobić, zachowując godność i piękno”. – Leonard Cohen „C’est un génie!” – Artur Rubinstein Federico García Lorca (1898–1936) – legendarny hiszpański poeta i dramatopisarz, artysta wszechstronny (m.in. muzyk, rysownik, aktor). Urodził się i wychował w Andaluzji. W 1919 roku przeniósł się do Madrytu, gdzie zamieszkał w Residencia de Estudiantes, ośrodku skupiającym hiszpańską awangardę literacką i artystyczną. Debiutował w 1921 roku, ale to jego drugi tom, Canciones (1927), został szerzej zauważony. Sławę przyniosły mu Romance cygańskie (1928), a następnie utwory surrealistyczne powstałe podczas pobytu twórcy w Stanach Zjednoczonych i na Kubie (1929–1930), w tym wydana pośmiertnie książka Poeta w Nowym Jorku (1940). Odnosił sukcesy jako autor sztuk, zarówno fars, jak i tragedii. Do najważniejszych jego dramatów należą: Krwawe gody (1933), Yerma (1934) i Dom Bernardy Alba (1936). Był współtwórcą teatru La Barraca, sam również reżyserował i występował na scenie. Zginął rozstrzelany przez nacjonalistyczną bojówkę na początku hiszpańskiej wojny domowej.

W serii „Poeci do kwadratu” Artur Grabowski przedstawia autorski wybór wierszy Cypriana Kamila Norwida poprzedzony osobistym esejem na temat życia i twórczości romantycznego poety. W swoim wyborze pod tytułem Człowiek stawia tezę, że Norwid „był postępowym konserwatystą – chciał, żeby ludzkość weszła w nowy etap ewolucji źródłowego zadania, jakie Stwórca wyznaczył Stworzeniu, swojemu partnerowi. Ale tak postępując, wydawał się na ryzyko zbłądzenia w gęstwinie fałszywych sygnałów: sensualne i sentymentalne satysfakcje kuszą bowiem sens łatwą zdobyczą – efektownych metafor, słownych zestrojów, paronomazji i paradoksów. Dlatego czytanie tych wierszy bywa frustrujące i fascynujące na przemian, drażniące w dwójnasób. A czytać je trzeba niejednokrotnie, bo one są do odsłuchiwania w ciszy umysłu. Ten wybór wierszy po raz kolejny przypomina, że wielka poezja Cypriana Kamila Norwida jest dziełem sztuki, w dodatku takim, które miało wielki wpływ na poezję kolejnych pokoleń, a Norwid Grabowskiego jest piękną książeczką, którą można włożyć do kieszeni i czytać wszędzie, byleby, jak chce autor wyboru: często, niejednokrotnie i w szczególnym skupieniu, czyli „w ciszy umysłu”.

Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, zwane Archiwum Ringelbluma, jest unikalnym zbiorem dokumentów stanowiących jedno z najważniejszych świadectw Zagłady Żydów. Składające się na nie materiały od początku tworzono i zbierano według ścisłych zasad metodologicznych, w co zaangażowany był kierowany przez Emanuela Ringelbluma zespół fachowców-dokumentalistów oraz ludzi nauki, literatury, kultury i społeczników. W żadnym skupisku żydowskim egzystującym pod niemieckim terrorem nie podjęto podobnej inicjatywy na tak wielką skalę. Archiwum Ringelbluma powstało w getcie warszawskim, ale z jego kart wyłania się panoramiczny obraz losu ludności żydowskiej w czasie Zagłady. Materiały tam zgromadzone są czymś więcej niż tylko źródłem historycznym – są świadectwem rozumianym w kategoriach moralnych i egzystencjalnych, manifestacją ludzkiej podmiotowości. To nieodparta potrzeba dawania świadectwa była wyzwaniem, które twórcy Archiwum podjęli bez wahania. Niniejszy tom zawiera wybór tekstów na różny sposób ujawniających powinność świadczenia, przy czym ich cechą wspólną – poza warstwą informacyjną i faktograficzną – jest szeroko pojęta literackość. Autorzy antologii prezentują wielorakie formy ekspresji doświadczenia Zagłady: od poezji i prozy, przez dzienniki, zapiski autobiograficzne, rozważania religijne, po relacje i listy.

Iwan Franko (1856–1916) należy do najwybitniejszych pisarzy ukraińskich; był również aktywnym uczestnikiem polskiego życia kulturalnego, naukowego i społecznego. Tom zawiera 158 utworów, w tym wiersze i poematy po raz pierwszy tłumaczone na język polski oraz 10 dotąd niepublikowanych wierszy, napisanych przez Frankę po polsku.

Nie pochlebiaj Cieniowi! o! Ulissie szlachetny synu Laerta wolałbym pomiędzy wami być pachołkiem ostatniego wyrobnika, nieposiadającego ziemi, mającego pług za całą własność i zaledwo zdolnego wyżyć, aniżeli panować jak Monarcha nad narodem umarłych! Odyseon Nim jednak będziemy mogli powiedzieć, że wielopokoleniowe prace nad kanonicznym wydaniem norwidianów zostały zakończone, warto pokusić się o udostępnienie jednej z najcenniejszych części tej wielkiej spuścizny dla szerszego grona miłośników szczęśliwie przywracanego kulturze narodowej poety. Wybór tego horyzontu czytelniczego wymusza pewne ograniczenia w aparacie komentatorskim, głównie w zakresie szczegółowej dokumentacji dziejów tekstu, choć samo dzieło przez mnożenie dokumentacji nie staje się łatwiejsze (popularniejsze), a spojrzeniu tekstologa nie musi przecież ściśle odpowiadać doznanie czytelnika.

„Koncepcja odrębnego wydania Norwidowskich odczytów o Słowackim jest znakomitym pomysłem z kilku powodów: nawiązuje do edycji pierwodruku, po drugie – i to powód ważniejszy – ten tekst należy do zespołu tych dzieł Norwida (obok poematu Promethidion, traktatu poetyckiego Rzecz o wolności słowa i eseju Milczenie), które odsłaniają w nieomal kompletnym wymiarze autorskie rozumienie cywilizacji, kultury i poezji. Zarazem jednak odczyty są takim utworem, którego lektura wymaga współcześnie szerokiego komentarza. Zadanie podjęte przez Marka Busia zasługuje więc i na aprobatę, i na wsparcie. Krakowski badacz ma wszelkie kompetencje, by je wykonać perfekcyjnie przemawia za tym jego doświadczenie edytorskie, zdobyte także dzięki pracy w zespole opracowującym wielotomowe krytyczne wydanie Dzieł wszystkich Norwida, dowodzą tego również opublikowane już artykuły, w których pojawił się wątek odczytów. Struktura publikacji ma charakter trójdzielny składa się na nią obszerny analityczno-interpretacyjny wstęp, tekst Norwidowskich prelekcji z towarzyszącymi mu objaśnieniami i wyodrębniony aparat krytyczny zawierający uwagi edytorskie oraz odmiany tekstu”. – Z recenzji prof. dr hab. Grażyny Halkiewicz-Sojak To pierwsze krytyczne wydanie odczytów o Słowackim. Opatrzone obszernym wstępem ukazującym Norwidową koncepcję czytania, podające optymalną wersję tekstu, zaopatrzone w szczegółowe objaśnienia. Oryginalnym i rzadko wykorzystywanym pomysłem typograficznym wydania jest złamanie tekstu odczytów wyłącznie na stronach prawych, nieparzystych. Strony lewe przeznaczono na korespondujące objaśnienia i ilustracje. Krytyczna edycja O Juliuszu Słowackim otwiera nowy dział w serii „Pewne Norwidiana”. Znajdą się w nim krytyczne wersje tekstów różnych utworów, opatrzone wstępami, omówieniami i objaśnieniami. Wszystkie tomy z tego działu będą miały dla wyróżnienia jednolity, szary kolor okładek. Marek Buś, norwidysta, edytor, pracownik Instytutu Filologii Polskiej na Uniwersytecie Pedagogicznym w Krakowie, a w latach 2006–2017 zastępca dyrektora IFP. Autor m.in. książek: Składanie pieśni. Z dziejów edytorstwa twórczości Cypriana Norwida (1977), Norwidyści. Miriam – Cywiński – Borowy – Makowiecki – Wyka. Konteksty (2008), Idee i formy. Studia i szkice o Norwidzie (2014), wieloletni współpracownik rocznika „Studia Norwidiana”, uczestnik licznych sympozjów, zwłaszcza norwidowskich.

Wydanie Poezji romantycznej z opracowaniem jest kompletne, bez skrótów i cięć w treści. W tym wydaniu znajdziesz odpowiedzi na pytania z podręcznika – „pewniak na teście”, czyli wskazanie zagadnień, które zwykle pojawiają się w pytaniach z danej lektury we wszelkich testach sprawdzających wiedzę, a także w podręcznikach i na klasówkach. Zawiera bardzo szczegółowe streszczenie oraz drugie skrócone, ułatwiające szybkie przygotowanie się przed lekcją. Opracowanie zawiera plan wydarzeń, wnikliwie wyjaśnioną problematykę oraz szerokie charakterystyki bohaterów. Poezja romantyczna z opracowaniem, czyli co poeta miał na myśli? to nowość wychodząca naprzeciw uczniom nielubiącym poezji. Zawiera szeroki wybór twórczości najsławniejszych poetów romantycznych; czytelnik znajdzie tu wszystkie spotykane w praktyce szkolnej utwory Adama Mickiewicza, Juliusza Słowackiego i Cypriana Kamila Norwida. Oprócz wierszy i ich omówień znajdują się tutaj również biografie autorów oraz podsumowania ich twórczości. Atutem Poezji romantycznej... jest nowatorski system opracowania. Komentarze do tekstu znajdują się obok niego, dzięki czemu można natychmiast sięgnąć po objaśnienie niezrozumiałego fragmentu, zamiast szukać go w innych częściach książki, a także pomijać komentarze do fragmentów zrozumiałych. Taki sposób opracowania tekstu ułatwia i przyspiesza pracę z nim. Serdecznie polecamy!