Aviarium staropolskie

Bestiarium staropolskie jest kontynuacją wydanych już w ramach serii „Bibliotheca Curiosa” edycji ksiąg o ptakach (Aviarium staropolskie) i o kamieniach (Lapidarium staropolskie) zamieszczonych w szesnastowiecznych polskich zielnikach Stefana Falimirza, Hieronima Spiczyńskiego i Marcina Siennika. Publikacja obejmuje partie poświęcone zwierzętom lądowym (zarówno domowym, jak i dzikim) oraz stworzeniom wodnym. Pojawiające się w tych księgach krótkie charakterystyki poszczególnych gatunków, poprzedzające instruktarz dotyczący ich leczniczej użyteczności, należą do najwcześniejszych w piśmiennictwie polskim i jako takie stanowią ważne świadectwo ówczesnej wiedzy zoologicznej. W wielu miejscach opisy te zaskakują swoją trafnością, nie brak tu jednak również...

Adresatami dawnych zielników byli przede wszystkim lekarze i aptekarze. Dzieła te były encyklopediami w systematyczny sposób porządkującymi i opisującymi wszystko to, co składało się na ówczesną materia medica. Najwięcej miejsca ich autorzy poświęcali oczywiście ziołom i innym roślinom, przy okazji zajmowali się jednak również substancjami pochodzenia zwierzęcego i mineralnego. Traktujące o tych ostatnich patie najstarszych polskich zielników autorstwa Stefana Falimirza, Hieronima Spiczyńskiego oraz Marcina Siennika złożyły się na niniejszą antologię.

Albertowi Wielkiemu, wybitnemu średniowiecznemu uczonemu, filozofowi i teologowi przypisywano niesłusznie autorstwo całej grupy tekstów, które aż po wiek XVIII cieszyły się w Europie niezwykłą popularnością. Dziełka te, traktujące o rozmaitych kwestiach przy­rodniczych, reprezentowały coś, co dawniej nazywano najczęściej magią naturalną. Jej adepci usiłowali systematycznie zgłębiać i wy­korzystywać ukryte właściwości (proprietates occultae) wszystkich rzeczy stworzonych, odkrywając zachodzące między nimi związki sympatii i antypatii. Dwa (a właściwie trzy) pomieszczone w tym to­mie krótkie traktaty, których staropolski przekład opatrzono niegdyś wspólnym tytułem Księga sekretów o cnotach ziół, kamieni i źwierząt niektórych, odsłaniają prz...

Ekscentryczny wędrowny lekarz Filip Bombastus von Hohenheim (znany szerzej pod pseudonimem Theophrastus Paracelsus), który na początku XVI w. podjął próbę radykalnej reformy medycyny, przede wszystkim zaś farmacji, był autorem niezliczonych dzieł i dzie­łek, nie zawsze ściśle związanych z jego profesją. Znajdujemy wśród nich również wielce osobliwy traktacik O nimfach, sylfach, pigmejach i salamandrach etc., w którym próbował wpisać w rozwijany przez siebie kosmologiczny model cały świat demonicznych istot, wywo­dzących się głównie z niemieckiego folkloru i średniowiecznej poezji, zasiedlających jego zdaniem cztery żywioły: wodę, ziemię, powietrze i ogień. Stworzenia te żyją obok nas, pozostając zwykle niewidzialne, niekiedy jednak nawiązują kont...

Napisany w pierwszych wiekach naszej ery traktat Kyranides za­wiera wiedzę magiczno-medyczną na temat ukrytych właściwości roślin, zwierząt i kamieni. Przekazana w nim mądrość miała po­chodzić od Hermesa Trismegistosa, synkretystycznego boga, który łączył w sobie cechy greckiego Hermesa i egipskiego Thotha, opie­kunów pisma, magii oraz duchów zmarłych ludzi. Pierwsza księga, która powstała dawniej niż pozostałe, opisuje 24 rośliny, 24 ptaki, 24 ryby i 24 kamienie ułożone według liter greckiego alfabetu. Na końcu każdego rozdziału zamieszczony jest przepis na amulet z ka­mienia szlachetnego, który ma w sobie zawierać połączone moce, zwane dynameis, rośliny, ptaka, ryby i minerału, symbolizujące pełnię wszystkich czterech żywiołów.

Przedstawiamy swoisty przewodnik po Wiecznym Mieście napisany przez niejakiego Mistrza Grzegorza. Autor tej nie­zwykle osobistej relacji, wielki miłośnik antyku, odwiedził Rzym pod koniec XII lub w początkach XIII wieku. W powstałym w wyniku tej podróży utworze znaleźć można opisy wielu rzeźb oraz rozmaitych budowli, które miał okazję zobaczyć lub o których czytał. Skupił się jednak wyłącznie na zabytkach starożytnych, pomijając chrześcijań­skie oblicze miasta zupełnym milczeniem. Dzieło Mistrza Grzegorza wraz z legendami i opowieściami dotyczącymi oglądanych cudowno­ści oraz cytatami z rozmaitych pisarzy starożytnych stanowi wyraz fascynacji średniowiecznego autora antyczną przeszłością Rzymu.

Liber monstrorum de diversis generibus to niewielkie encyklopedyczne dziełko powstałe, jak wszystko na to wskazuje, w VII albo VIII w. Jego autorem był nieznany z imienia (najprawdopodobniej anglosaski) zakonnik, który zebrał tu pochodzące z różnych źródeł przyrodnicze i etnograficzne rewelacje, często wyrażając zresztą przy tej okazji swój sceptycyzm wobec treści przekazanych przez starożytnych pisarzy. Całość dzieli się na trzy księgi, z których pierwsza traktuje o ludzkich monstrach, druga o egzotycznych bestiach, trzecia wreszcie, najkrótsza, o wężach.

Poematy Środki przeciw jadom i Odtrutki Nikandra z Kolofonu (II w. p.n.e.), razem z Fajnomenami Aratosa z Soloj tworzą trio zachowanych w całości greckich eposów dydaktycznych powstałych w epoce hellenistycznej (III-I w. p.n.e.). Eksperymentalne w formie i zaskakujące treścią dzieła Nikandra zawierają informacje na temat skutków zwierzęcych toksyn oraz trucizn, a także przepisy na remedia. Ponadto autor urozmaica cały wywód licznymi mitologicznymi i paradoksograficznymi dygresjami, nawiązują do roli Heleny Trojańskiej w powstawaniu nowego gatunku żmii, fatalnego skutkach dla ludzi i zwierząt zapachu, jaki wydziela bazyliszek, lub międzygatunkowej namiętności mureny i węży. Liczne odniesienia do Theriaka i Aleksifarmaka w greckiej oraz rzymskiej literaturze staroż...

Zebrane w tomie teksty traktują o dziełach autorów znanych, takich jak Mikołaj Rej, Jan Kochanowski czy Daniel Naborowski, ale również o tandetnych straganowych druczkach zawierających teksty popularnych pieśni lub o pozostałościach tradycji średniowiecznej obecnych w literaturze polskiego renesansu i baroku. Powstałe na przestrzeni lat siłą rzeczy nie układają one w żadną spójną, jednolitą całość, chociaż zdarza się, że nawiązują do siebie nawzajem. Wszystkie one jednak są owocami uważnej, powolnej lektury, bowiem zgodnie ze znaną i często powtarzaną definicją Romana Jakobsona filologia to przede wszystkim ?sztuka czytania powoli?.

Istnieją dwie podstawowe wersje opowieści. Pierwsza: w roku 1322 Sir John Mandeville, angielski rycerz z St. Albans, wyruszył z pielgrzymką do Ziemi Świętej, a następnie przez lat z górą dwadzieścia przewędrował całą Azję, docierając do Indii, Chin oraz Indonezji, po powrocie zaś opisał po francusku wszystko, co zobaczył. Wersja dru­ga: pewnego dnia człowiek, który najprawdopodobniej nie nazywał się Sir John Mandeville, wybrał się do najbliższej klasztornej biblio­teki, gdzie korzystając z uprzejmości zakonników, przestudiował kilka uczonych dzieł spisanych przez dawnych i nowszych autorów, aby na ich podstawie skonstruować opis własnej rzekomej podróży w najodleglejsze rejony świata. Niezależnie od tego, która z tych wersji jest prawdziwa, obie o...

Robert Graves (1895-1985) – angielski pisarz, autor bestselerowych powieści historycznych, między innymi Ja Klaudiusz i Klaudiusz i Messalina, poeta, historyk, kulturoznawca, twórca najlepszego kompendium wiedzy o mitologii starożytnych Greków był także doskonałym znawcą kultury, religii i mitologii żydowskiej. Wspólnie z amerykańskim orientalistą i biblistą Raphaelem Patai napisali Mity hebrajskie, wzorując się na klasycznych już w układzie treści i problematyce Mitach greckich. Odtwarzają w tej książce pierwotną postać znanych, a jednak tajemniczych i niezrozumiałych opowieści z biblijnej Księgi Rodzaju. Korzystają nie tylko ze Starego Testamentu ale także z literatury rabinicznej, Miszny, Talmudu. Nie tylko jednak podają jednoznaczne, kanoniczne opowieś...