Gracz

Ta książka mogła się nie udać. Ba, ta powieść, nowela właściwie, miała wszelkie powody ku temu, by nie tylko się nie udała, ale nawet nie powstała. W końcu Dostojewski napisał ją tylko dla zakładu. Mogła być więc powtórką z rozrywki, popłuczyną po wielkich dziełach rosyjskiego mistrza, a jednak „Gracz” to kolejne świetne dokonanie twórcy „Zbrodni i kary”, a przy okazji także jeden z jego najbardziej osobistych tworów, który – jak każda z jego prac – zachwyca psychologią i znakomitym, klasycznym stylem.

Głównym bohaterem i narratorem całości jest Aleksy Iwanowicz. Młody nauczyciel, bo tym para się nasz przewodnik po świecie hazardu, pracujący dla pewnej rosyjskiej rodziny, wikła się w różne sytuacje. Problemy miłosne, kwestie finansowe, sprawy rodzinne… Wszystko to w jego życiu zbiega się właściwie w jednym tylko miejscu: kasynie. Kasynie, gdzie zbiegają się też i przecinają losy najróżniejszych ludzi, często takich, których nikt nie podejrzewałby o popadnięcie w uzależnienie od gier…

Już sama historia, jak powstała ta książka, nadawałby się na ciekawą powieść. Oto Fiodor Dostojewski, poza byciem już uznanym pisarzem (choć największe dzieła miał dopiero przed sobą) w roku 1866 od czterech lat pozostawał zapalonym hazardzistą. Nic więc dziwnego, że zaczął przegrywać swoje wszystkie pieniądze i zaciągnął przy tym kilka długów. Jednym z nich były pieniądze wzięte od wydawcy, Stiełłowskiego, który ostatecznie zawarł z pisarzem niecodzienną umowę: obaj założyli się, że jeśli Dostojewski do 1 listopada 1866 roku nie napisze książki, prawo autorskie do wszystkich stworzonych przez dziewięć najbliższych lat jego dzieł przejdą na wydawcę. Pisarz się zgodził, chociaż jednocześnie tworzył „Zbrodnię i karę”. Praca zajęła mu cztery tygodnie – wszystko dzięki pomocy Anny Dostojewskiej, jego drugiej żony, a zarazem asystentki i stenografistki – co pozwoliło mu wygrać zakład.

Tyle zakulisowej historii, a co z samą powieścią? Jak każdy z utworów rosyjskiego mistrza, tak i ten jest znakomity. Najlepiej wypada tu portret samego uzależnia od hazardu, tych emocji towarzyszących grze i wściekłości przegranej. Ale ciekawie prezentują się też wątki relacji międzyludzkich, jak i sam portret świata graczy. Dobra psychologia, podlana nutą cynizmu, jak zwykle znajduje się w centrum uwagi autora i tradycyjnie wychodzi znakomicie. Podobnie świetnie przedstawia się sam styl, głęboki, treściwy, literacko jak najbardziej urzekający i satysfakcjonujący.

Owszem, nie jest to lektura na miarę „Braci Karamazow” czy wspominanej już nieraz „Zbrodni i kary”, wciąż jednak warta jest o wiele więcej, niż współczesne bestsellery. Miłośnikom prozy Dostojewskiego polecać nie muszę, ale jeśli cenicie świetną literaturę, ambitną, daleką od banału, poruszającą serce i umysł, a nie czytaliście tej powieści, sięgnijcie koniecznie. Świetna rozrywka na wysokim poziomie gwarantowana.