Diabeł w legendzie. Wyobrażenie diabła antropomorficznego w średniowiecznej literaturze niderlandzkiej

Pierwsza wydana w języku polskim powieść została poświęcona trudnej problematyce Tyrolu Południowego. Jej narracja poprowadzona jest wielopłaszczyznowo. Skomplikowaną historię i współczesną sytuację byłych i obecnych mieszkańców tego regionu poznajemy dzięki relacjom różnych osób, reprezentujących zarówno generację świadków minionych czasów, jak i ich późnych wnuków. To powieść o tym, ile potrzeba siły, aby przełamać barierę milczenia i przezwyciężyć obezwładniające uczucie współwiny, także o tym, co za tym milczeniem można jeszcze znaleźć... Bernd Schuchter urodził się w 1977 roku w Innsbrucku. Ze swoim rodzinnym miastem jest mocno związany – studiował tam germanistykę, historię i filozofię, w 2005 roku założył literackie wydawni...

Traktat O snach Synezjusza z Cyreny (ok. 370–413 r.) został podobno napisany w ciągu zaledwie jednej nocy z nakazu bóstwa usłyszanego we śnie. Autor był najpierw filozofem neoplatońskim ze szkoły Hypatii z Aleksandrii, pod koniec zaś życia został chrześcijaninem i biskupem Ptolemais. W napisanym po grecku około roku 404 n.e. dziełku, odwołując się do koncepcji kosmicznej sympatii oraz neoplatońskiej nauki o duszy, Synezjusz starał się dowieść, że wszelkie sny mają znaczenie i że każdy człowiek może z ich pomocą przewidywać przyszłość. Tekst był później dobrze znany i komentowany w Bizancjum, zaś w 1497 r. Marsilio Ficino przełożył go na łacinę. Pierwsze wydanie greckiego oryginału ukazało się drukiem w Wenecji w roku 1518.

Liber monstrorum de diversis generibus to niewielkie encyklopedyczne dziełko powstałe, jak wszystko na to wskazuje, w VII albo VIII w. Jego autorem był nieznany z imienia (najprawdopodobniej anglosaski) zakonnik, który zebrał tu pochodzące z różnych źródeł przyrodnicze i etnograficzne rewelacje, często wyrażając zresztą przy tej okazji swój sceptycyzm wobec treści przekazanych przez starożytnych pisarzy. Całość dzieli się na trzy księgi, z których pierwsza traktuje o ludzkich monstrach, druga o egzotycznych bestiach, trzecia wreszcie, najkrótsza, o wężach.

Ekscentryczny wędrowny lekarz Filip Bombastus von Hohenheim (znany szerzej pod pseudonimem Theophrastus Paracelsus), który na początku XVI w. podjął próbę radykalnej reformy medycyny, przede wszystkim zaś farmacji, był autorem niezliczonych dzieł i dzie­łek, nie zawsze ściśle związanych z jego profesją. Znajdujemy wśród nich również wielce osobliwy traktacik O nimfach, sylfach, pigmejach i salamandrach etc., w którym próbował wpisać w rozwijany przez siebie kosmologiczny model cały świat demonicznych istot, wywo­dzących się głównie z niemieckiego folkloru i średniowiecznej poezji, zasiedlających jego zdaniem cztery żywioły: wodę, ziemię, powietrze i ogień. Stworzenia te żyją obok nas, pozostając zwykle niewidzialne, niekiedy jednak nawiązują kont...

Wydany w początkach XVII wieku, chociaż powstały w poprzednim stuleciu niewielki utwór O bogach i wierzeniach dawnych Żmudzinów, Litwinów i Prusów znakomicie wpisuje się w nurt bardzo popularnej w dobie renesansu literatury etnograficznej. Znaleźć z nim można zarówno wzmianki dotyczące położenia, klimatu oraz historii, jak i wiadomości związane ze strukturą społeczną oraz szeroko pojętą kulturą omawianych ludów. Szczególnie istotną część dzieła stanowi zapis stanu wierzeń pogańskich, jakie można było zaobserwować na tych terenach w drugiej połowie wieku XVI. Oprócz nieznanych skądinąd nazw bóstw oraz prób określenia ich kompetencji, tekst przynosi opisy wielu obrzędów i zwyczajów ludowych wciąż praktykowanych w omawianych krajach. Przekazany...

Napisany w pierwszych wiekach naszej ery traktat Kyranides za­wiera wiedzę magiczno-medyczną na temat ukrytych właściwości roślin, zwierząt i kamieni. Przekazana w nim mądrość miała po­chodzić od Hermesa Trismegistosa, synkretystycznego boga, który łączył w sobie cechy greckiego Hermesa i egipskiego Thotha, opie­kunów pisma, magii oraz duchów zmarłych ludzi. Pierwsza księga, która powstała dawniej niż pozostałe, opisuje 24 rośliny, 24 ptaki, 24 ryby i 24 kamienie ułożone według liter greckiego alfabetu. Na końcu każdego rozdziału zamieszczony jest przepis na amulet z ka­mienia szlachetnego, który ma w sobie zawierać połączone moce, zwane dynameis, rośliny, ptaka, ryby i minerału, symbolizujące pełnię wszystkich czterech żywiołów.

Seria Bibliotheca Curiosa prezentuje teksty, o których samym istnieniu dziś wiedzą już zwykle tylko specjaliści. Czasy, gdy były one powszechnie znane, czytane i komentowane, dawno minęły. Ale te same czasy wydały przecież także uznane arcydzieła, które na stałe weszły do kanonu literatury europejskiej i polskiej. Autorzy tych arcydzieł byli zaś zwykle właśnie czytelnikami owych dawno już zapomnianych ksiąg, które Biblitheca Curiosa stara się "reanimować"; rekonstruuje też przy okazji encyklopedyczną wiedzę dawnych epok jako interpretacyjny kontekst pozwalający lepiej zrozumieć Dantego, Szekspira czy Kochanowskiego. W roku 1535 ukazały się po raz pierwszy "Żywoty filozofów" Marcina Bielskiego. Był to przekład wyboru z niezwykle wówczas popularnego dzieł...

Książę Ernest jest chyba najpopularniejszym poematem niemieckiego średniowiecza. Opowiada o buncie wasala przeciw swojemu ojczy­mowi, cesarzowi Ottonowi I, o wojnie, wygnaniu i pielgrzymce do Jerozolimy, o licznych przygodach tytułowego bohatera na morzu i na lądzie, wreszcie o jego powrocie do ojczyzny i odzyskaniu łaski cesar­skiej. Barwna opowieść roztacza przed czytelnikiem obraz egzotycz­nego świata Orientu w jego baśniowym wymiarze. Edycja polskiego przekładu opatrzona została objaśnieniami oraz wstępem, zawiera też podobiznę rękopiśmiennych fragmentów redakcji A poematu.

Kazania o naukach tajemnych dominikanina Fabiana Birkowskiego, drukowane w latach dwudziestych XVII wieku, traktują o czarnoksięstwie, magii naturalnej i remediach na czary, astrologii, alchemii oraz teorii snów. Teksty te, wydobyte ze zbioru Kazania na niedziele i święta doroczne (Kraków 1623–1628), wydawca opatrzył wstępem i komentarzami, które przedstawiają ich możliwe źródła oraz erudycyjne zaplecze. Dotąd niedoceniane przez badaczy wiedzy tajemnej, w niniejszym opracowaniu poszerzają zasób krytycznie wydanych pism ze staropolskiego kręgu nauk hermetycznych.

Adresatami dawnych zielników byli przede wszystkim lekarze i aptekarze. Dzieła te były encyklopediami w systematyczny sposób porządkującymi i opisującymi wszystko to, co składało się na ówczesną materia medica. Najwięcej miejsca ich autorzy poświęcali oczywiście ziołom i innym roślinom, przy okazji zajmowali się jednak również substancjami pochodzenia zwierzęcego i mineralnego. Traktujące o tych ostatnich patie najstarszych polskich zielników autorstwa Stefana Falimirza, Hieronima Spiczyńskiego oraz Marcina Siennika złożyły się na niniejszą antologię.

W 1639 roku ukazała się drukiem anonimowa Czarownica powołana – pierwsze napisane po polsku dzieło, w którym sprzeciwiono się nadużyciom w sprawach czarownic. Traktat był przeznaczony dla sędziów odgrywających główną rolę w procesie inkwizycyjnym, na których spoczywał ciężar postępowania i od których roztropności zależało życie podsądnych. Autor wielokrotnie apeluje o rozwagę, skrupulatną ocenę dowodów, zachowanie zasad procesowych i rozsądne stosowanie mąk. Czarownicę powołaną napisał bystry obserwator rzeczywistości, który z pobłażaniem, ale też z pewną fascynacją opisał ludowe praktyki guślarskie. Z rozsianych uwag wynika, że autor jest prawnikiem i uczestnikiem procesów czarownic, prawdopodobnie duchownym katolickim.