Niepamięć - postpamięć - współpamięć. Zagłada lubelskich Żydów jako przedmiot kultury pamięci

„Monografia Żydowski Lublin. Źródła - obrazy - narracje to dzieło dwojga specjalistów z zakresu historii i kultury Żydów w Lublinie, będące swego rodzaju podsumowaniem dotychczasowych dróg badawczych autorów, a zarazem otwarciem nowych ścieżek eksploracji. [...] Celem książki jest przedstawienie potencjału wybranych źródeł do dziejów żydowskiego Lublina (źródła pisane w języku jidysz, relacje mówione oraz fotografie). Zawarte w książce teksty nie są jednak wyłącznie źródłoznawcze w wąskim znaczeniu, ale zawierają część analityczną. To, jak sądzę, jest najlepsza strategia, aby pokazać [...] potencjał źródeł historycznych. [...] Naukowy poziom monografii oceniam bardzo wysoko. Autorzy przygotowali opracowanie dotyczące nieklasycznych i/lub m...

„Książka ta jest interdyscyplinarnym wielogłosem na temat umiejscowienia nauczania o Zagładzie w Polsce. W żywym i propedeutycznym namyśle autorzy – teoretycy i praktycy – odpowiadają na potrzebę zdiagnozowania społecznych ram nauczania o Zagładzie w Polsce i barier, jakie ono napotyka. Z tych rozważań wyłania się podstawowe wyzwanie: jak uczyć o Zagładzie, integrując historię polskiego otoczenia Zagłady. Odpowiadając na nie, autorzy analizują usytuowanie nauczania o Zagładzie w programach nauczania i praktykach edukacyjnych, w klasie szkolnej i w edukacji nieformalnej, wskazują przykłady dobrych praktyk i zagrożenia, jakie niesie ze sobą niszczenie pamięci, a także kreślą warunki podmiotowego przyjęcia tej wiedzy.” – fragment recenzji „Książka...

Najważniejsza książka w edycji Dzieł zebranych Wiesława Kielara, jednego z pierwszych więźniów obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau (numer 290). Kielar został aresztowany w rodzinnym Jarosławiu w pierwszych dniach maja 1940. Przebywał niemal 5 lat w różnych częściach kompleksu oświęcimskiego, pełniąc funkcje pielęgniarza, tragarza trupów, pisarza, instalatora, a jako „stary” więzień – blokowego. Wydane wspomnienia Anus mundi, przyniosły mu sławę z powodu bezkompromisowo szczerego i bezwzględnie realnego opisu obozowej rzeczywistości. Złożoność życia i ludzkich postaw, wymuszona ekstremalnością, rodziła zupełnie odmienne zachowania. Tytułowe „anus mundi” to określenie użyte w 1942 przez Haupsturmfuhrera Heinza Thilo, lekarza SS. Podcz...

„Dla nas, mieszkańców Mühlberga, jest niezrozumiałe, jak taki człowiek może być zbrodniarzem” – napisali jego byli pacjenci do trybunału wojskowego w Hamburgu. Bo to przecież on, ich „dobrodziej ludzkości”, lekarz, który potrafił spędzić noc przy łóżku chorego, który fundował lekarstwa biednym, wspierał ich finansowo. Lekarz intelektualista, czytający Goethego i Schillera, kochający sztukę, pasjonujący się ezoteryką. „Człowiek bez skazy”. Doktor Alfred Trzebinski był rasy „przeważająco nordyckiej”. Przekonany o wyjątkowości krwi niemieckiej w 1932 roku wstąpił do SS, a rok później został członkiem NSDAP, zapominając o polskim pochodzeniu swojego ojca. W 1941 roku został lekarzem w Auschwitz, potem na Majdanku, w końcu w Neuengamme....

Kiedy płonęło getto, Hubert spoglądał na niebo w płomieniach z okna rodzinnego mieszkania na warszawskiej Ochocie. Michał w tym samym czasie ukrywał się przed Niemcami w kopcu kartofli. Jeden i drugi od początku wiedzieli, że inność potrafi być zagrożeniem, a homofobię i antysemityzm łączy więcej, niż mogłoby się wydawać. Wiedzieli też, że sami są „inni”, a wyjście z szafy oznaczałoby narażenie się na ostracyzm. Bohaterów u Ryzińskiego jest więcej: Jurek z międzywojennej Podkowy Leśnej, który chłopaków pojechał szukać do Warszawy, Lulla – najstarsza polska drag queen, Iza – lesbijka, córka wiedeńskiej Żydówki. Łączy ich wykluczenie ze względu na orientację seksualną i silna potrzeba walki o swoje człowieczeństwo. Dziwniejsza histor...

„Jerozolima, Berlin, Londyn i Waszyngton przygotowywały sobie alibi na dzień sądu po wojnie. Nikt nie wiedział, co zrobić z milionem pozostałych jeszcze Żydów”. „Każdy Żyd, który otrzymał certyfikat imigracyjny, żył w Palestynie ze świadomością, że inny, który takiego certyfikatu nie otrzymał, został zamordowany”. „Gdy jiszuw dyskutował o najlepszych sposobach upamiętnienia ofiar, większość z nich jeszcze żyła”. „Wysłannicy [z Palestyny do obozów przejściowych] surowo oceniali, że ocaleńcy utracili szacunek dla samych siebie, wiarę w bliźnich i altruizm, aż do granic cynizmu, nihilizmu i bezprawia”. „Większość ocalałych obwiniała się za to, że przeżyli. Uczucie to kryło bezsilność ofiar. Pozwalało im myśleć, że mie...

Książka jest próbą odtworzenia dziejów rodziny Franciszki i Zygmunta ze wsi Borki k. Skarżyska-Kamiennej. Rekonstrukcji przeszłości z nielicznych zachowanych fragmentów dokonuje ich potomek, szef Ośrodka KARTA – Zbigniew Gluza. Książka obejmuje okres od lat 20. XX wieku po współczesność, najwięcej miejsca poświęcono wydarzeniom okresu II wojny (AK, obozy koncentracyjne, Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie, Polacy w Wehrmachcie). Publikacja ta stanowi jednocześnie uniwersalną propozycję metody pracy nad rodzinną pamięcią. Z posłowia Zbigniewa Gluzy: Historia mojej rodziny została zaniedbana, zapisana cząstkowo, niepełnie. A zdaje się nieść uniwersalne przesłanie, łączące traumę II wojny z okresem pokonywania komunizmu. Za późno odkrywam własne korze...

Ścierka, piasek, szczur, talerz, pąk, kiełbasa, wiśnia, kurz – egzystencjalny konkret to podstawa rozważań Jolanty Brach-Czainy w książce Szczeliny istnienia. Wydany po raz pierwszy w 1992 roku esej był wielkim wydarzeniem literackim. Zyskał miano książki kultowej, „biblii feminizmu”. Przede wszystkim jednak czytelnicy odbierali te niewielkie objętościowo teksty bardzo osobiście, ponieważ pada w nich pytanie nawet nie o to, jak powinniśmy istnieć, ale o to, jak rzeczywiście istniejemy. Filozofia codzienności Jolanty Brach-Czainy bierze się z zadumy na tym, co blisko, dookoła nas, czego doświadcza każdy człowiek. „Podstawę naszego istnienia stanowi codzienność. A że fakt istnienia przeżywamy jako niezwykle ważny, więc ogarnia nas zdumienie, ilekroć u...

Wrzesień 1939 przyniósł całkowitą katastrofę. Pozostawiona przez aliantów sama sobie Polska nie miała szans na odparcie podboju ani z jednej, ani z drugiej strony. Jej samotny opór był jedynie aktem o charakterze symbolicznym. W tym wymiarze można mówić o ponadczasowym zwycięstwie. Mimo upadku państwa społeczeństwo polskie ani wtedy, ani później nie przyjęło racji żadnego z okupantów, nie uznało za zasadną tłumaczącej najazd ideologii. Wrzesień 1939 był zarazem klęską elit II Rzeczpospolitej, które nie potrafiły zbudować realnych militarnych sojuszy, zabezpieczyć państwa przed najazdem ewidentnie wrogich sąsiadów. Nade wszystko jednak – nie umiały one pokonać sprzeczności wewnątrz wielonarodowego kraju, w którym mniejszości narodowe powinny si...

Książka Dysydenci to świadectwo butnego człowieka, który – nie godząc się na życie według zasad sowieckiego państwa totalitarnego – włącza się w ruch demokratyczny. W samym jego centrum spotyka takie postacie jak Andriej Sacharow, Aleksander Sołżenicyn, Petro Hryhorenko, Aleksander Zinowiew. Daje ich celne charakterystyki, opisuje najważniejsze akcje dysydenckie, demaskuje aparat represji, który sięga po najokrutniejsze metody – psychiatrię karną. Aleksander Podrabinek konsekwentnie idzie drogą wolności, do dziś pozostając niezależnym dziennikarzem i obrońcą praw człowieka. Jego książka nie jest zwykłą opowieścią biograficzną. To wciąż żywe i aktualne świadectwo odwagi i bezkompromisowości. Ta historia ma swój ciąg dalszy, jest obecna, dziej...

Powstanie warszawskie istnieje dziś w przestrzeni publicznej w postaci niezliczonych, zróżnicowanych nośników, tworzących chmurę rzeczy, zdarzeń i wyobrażeń. To tatuaże, koszulki, nalepki na zderzakach, gry planszowe i muzeum, które przyciąga turystów, zapewnia edukację i rozrywkę. Powstanie to również zjawisko łączące w sobie sprzeczne, wydawałoby się, cechy: dumę i poczucie zagrożenia, tworzenie wspólnoty politycznej i niechęć wobec polityków, lokalny wymiar rodzinny i spoiwo narodowej pamięci. Czy powstanie nas łączy, czy dzieli? Czy pozwala myśleć o przyszłości, czy utrzymuje w przywiązaniu do nieprzepracowanych traum wojennej przeszłości? Czy naprawdę pochowaliśmy umarłych w powstaniu?

Nie był więźniem obozów koncentracyjnych, nie doświadczył osobiście niemieckich represji. W czasie wojny zajmował skromną posadę w stowarzyszeniu restauratorów. A jednak to właśnie on, potomek niemieckich kolonistów osiadłych w Galicji, po roku 1945 stał się wybitnym ekspertem od Auschwitz i motorem polskich rozliczeń z brunatną okupacją. Jako przewodniczący Okręgowej Komisji Badania Zbrodni Niemieckich w Krakowie przesłuchiwał czołowych zbrodniarzy nazistowskich wydanych Polsce: Amona Götha, Rudolfa Hössa, Marię Mandl. I choć później deklarował się jako przeciwnik kary śmierci, wielu katów spod znaku swastyki pomógł posłać na szubienicę. Materiały dowodowe odnajdował nawet w ruinach i śmietnikach. W niekonwencjonalny sposób docierał do świadk�...

„Monografia Żydowski Lublin. Źródła - obrazy - narracje to dzieło dwojga specjalistów z zakresu historii i kultury Żydów w Lublinie, będące swego rodzaju podsumowaniem dotychczasowych dróg badawczych autorów, a zarazem otwarciem nowych ścieżek eksploracji. [...] Celem książki jest przedstawienie potencjału wybranych źródeł do dziejów żydowskiego Lublina (źródła pisane w języku jidysz, relacje mówione oraz fotografie). Zawarte w książce teksty nie są jednak wyłącznie źródłoznawcze w wąskim znaczeniu, ale zawierają część analityczną. To, jak sądzę, jest najlepsza strategia, aby pokazać [...] potencjał źródeł historycznych. [...] Naukowy poziom monografii oceniam bardzo wysoko. Autorzy przygotowali opracowanie dotyczące nieklasycznych i/lub m...