Spadek

Jest sobie rodzina: mama, tata, trzy córki i jeden syn. Rodzice, po dobrze przeżytym życiu, mogą się oddać odpoczynkowi, ciesząc się bezpiecznym domem albo na wyjeździe relaksować się w domkach letniskowych. Bo nie ma to jak na starość zbierać słodkie owoce owocnego życia. Napracowali się – wspierać się, dbać o dzieci, łożyć na ich wykształcenie to nie banał. Teraz dzieci – już dojrzałe, same mające dzieci (a nawet wnuki) – mają komu być wdzięczne, mają o kogo dbać, komu podziękować i przy czyim stole się zebrać, by błogie dzieciństwo powspominać. Nic bardziej mylnego. „Spadek” odsłania najbrudniejsze z kart. Porusza brudy, jakie kiedykolwiek stały się udziałem niewielu. Demaskuje fałsz, arogancję, małostkowość, bezduszność, wygodnictwo, obłudę, hipokryzję. A przede wszystkim ból, jaki mogą dzieciom zadać rodzice. I jaki może sobie wzajemnie zadać rodzeństwo. Oto rodzina uwikłana w kłamstwa, która, dla wygody chyba jedynie, chce w nich tkwić, która chce się świadomie okłamywać, która nie chce wysłuchać głosu prawdy. A wszystko zaczyna się dość niewinnie. U progu życia rodzice postanawiają spisać testament, w wyniku którego większą część majątku dostać mają dwie córki. Pozostałe dzieci jedynie rekompensatę finansową. I ta z pozoru prozaiczna wiadomość porusza lawinę wydarzeń. A przede wszystkim emocji. Bo Bergljot nagle postanawia przemówić. Chce na głos, wyraźnie powiedzieć, dlaczego zerwała kontakt z rodzicami, dlaczego ten ból, a nawet rozpacz, które w sobie nosi, nie są pielęgnowane i hodowane, lecz po prostu w niej tkwią, są jej integralną częścią, jak gnijąca w ciele drzazga. Chce innym (i sobie) opowiedzieć swoją wersję historii rodzinnej. Nie po to, by zrozumieć – bo zrozumieć się nie da. Ale by nazwać prawdę po imieniu, wyrwać ją z tego zakłamania innych. Spuścizną, której ona chce, jest jej opowieść o niej samej. Tylko tyle. Aż tyle. I by się do tego choć zbliżyć, przyjdzie jej iść na kolejną wojnę – wojnę z własną rodziną. Bo według „Spadku” rodzina to nie więzi, a tarcia, spory, racje i pół-racje. I okazuje się, że największym dziedzictwem, jaki mogą zostawić rodzice nie jest majątek, a obciążone emocje, uczucia, prawdy o sobie i innych. Przy pomocy tej prowadzonej narracją pierwszoosobową powieści pełnej monologów, skojarzeń, urywanych wątków pokazała Vigdis Hjorth etapy rozpadu – wrażliwości, ufności, szczerości, prostoty i międzyludzkich więzi. To, czego wraz z bohaterką dowiadujemy się o niej i innych, wypływa z czeluści pamięci , lub nie-pamięci. I trudno orzec, czy lepiej, że ujrzało światło dzienne , czy powinno w tych odmętach pozostać. Oto książka trudna, toksyczna, destrukcyjna, ale i odważna, poruszająca, uwierająca – nie ugłaszcze, a emocjonalnie rozhuśta, zaniepokoi. Takie lubię.

"Spadek" norweskiej pisarki Vigdis Hjorth to proza robiąca ogromne wrażenie, która odciska w pamięci czytelnika trwały ślad. Wgniatając się coraz głębiej, wraz z kolejno następującymi po sobie rozdziałami, autorka na kartach powieści w sposób mistrzowski łączy pozornie prosty przekaz z szokującą treścią i głębokim przesłaniem. To mocna i poruszająca proza, w której oniryczność i pozorne wyrachowanie miesza z impetem emocje budzone wspomnieniem rodzinnego koszmaru. Moje odkrycie roku.

Cóż mogę powiedzieć o tej książce? Że jest wstrząsająca? Do bólu prawdziwa? To wszystko prawda. Choć historia zaczyna się niepozornie, wręcz banalnie (czworo dzieci, jeden spadek, dwoje dostaje więcej, pozostała dwójka czuje się pokrzywdzona), to jest to zaledwie przedsionek rodzinnego piekła. W swojej powieści Hjorth dała popis mistrzowskiej narracji. Wprawdzie akcja książki nie pędzi na złamanie karku, a wydarzenia z przeszłości dość szybko zostają odsłonięte przed czytelnikiem, to jednak narastające napięcie pomiędzy bohaterami nie pozwala oderwać się od lektury.

"Spadek" jest opowieścią o ranach, które nie chcą się zabliźnić pomimo upływu lat. To wstrząsający obraz hipokryzji, która potrafi zrujnować życie. Zamiatanie pod dywan brudów z przeszłości, uciszanie wyrzutów sumienia, pierwotnie wpojony szacunek do rodziców. Szantaże emocjonalne, wybieranie tego, co wygodne, zamiast tego, co słuszne. Skuteczne uprzykrzenie życia niewygodnym członkom rodziny. Wszystko boleśnie prawdziwe.

Kiedy wziąłem do ręki książkę „Spadek”, zwróciła moją uwagę symbolika pokazana na okładce. Rzuca się w oczy obumierające drzewo w kolorach kojarzonych z nieszczęściem, z którego odcięto a nie odłamano gałąź. W perspektywie jest widoczny prosty rysunek, na którym nie ma żadnej ludzkiej postaci. Jest tez dużo słów.

Tytułowy spadek wydaje się być tylko zaledwie czubkiem góry lodowej, pod którą istnieje mroczna głębia cierpień, żalu, przeżytej traumy, niezrozumienie ze strony rodzeństwa.

"Zawsze kiedy się kłóciliśmy, matka mówiła do nas: nic dziwnego, że jest tyle wojen na świecie, jeśli nawet wy nie umiecie się dogadać."

Vigdis Hjorth opisała niezwykle poruszający dramat młodej kobiety. Niezbyt często zdarzało mi się czytać powieść, której bohaterowie irytowali mnie już od pierwszych stron. To jest dla mnie wyznacznik szczególnych umiejętności pisarskich autora.

Problemy zamiecione pod dywan, nawet elegancki, nie ulegają degradacji. Odsłonięcie ich może spowodować niesmak. Narratorka oburzona brakiem zaufania, przesadną dyskrecją postanowiła odrzucić schedę, a przy tym nie zwraca uwagi na genetyczne wady i uzależnienia. Niezatarte wspomnienia znajdowały swoje szokujące odbicie w sztukach przez nią napisanych i wyreżyserowanych. Autorka umiejętnie podkreślała dramaturgię sytuacji poprzez znaczenie kolorów: spokojnej bieli śniegu, dziewczęcego błękitu sukienki czy uderzających czerwieni i czerni kostiumów scenicznych.

Odczuwając niewielkie wsparcie rodziny, w pewnej chwili Bergljot zadała sobie pytanie: "Czy ja głaszczę swoją bliznę?" Spróbujcie odpowiedzieć na jej pytanie po przeczytaniu tej emocjonującej powieści, którą Wam gorąco polecam.

"Spadek" norweskiej pisarki Vigdis Hjorth to proza mocna, robiąca ogromne wrażenie i na długo pozostająca w pamięci czytelnika. Autorce udało się mistrzowsko połączyć pozornie prosty przekaz z szokującą treścią i głębokim przesłaniem.

Główną bohaterką i narratorką jest Bergljot, najstarsza z czwórki rodzeństwa, które otrzymało po śmierci ojca tytułowy spadek. Nie od razu dowiadujemy się, co dokładnie zawierał testament, wiemy jednak, że młodsze siostry i brat od dawna prowadzili spór o potencjalny podział dwóch wakacyjnych domków.

Początkowo może wydawać się, że wokół spadku Bergljot robi sztuczne zamieszanie. Szybko jednak zdajemy sobie sprawę, że to tylko pretekst do pokazania, jak naprawdę wyglądają relacje między rodzeństwem i rodzicami. I jak kształtowały się w przeszłości, która okazuje się kluczem do zrozumienia teraźniejszości, a także wielu decyzji narratorki.

Szybko dowiadujemy się, że Bergljot przed laty zerwała kontakty ze swoją rodziną. Musi jednak upłynąć sporo czasu, zanim zdradzi ona, dlaczego zdecydowała się na tak drastyczny krok. Nawet, gdy bohaterka przechodzi od sugestii do wyznania bolesnej prawdy o wydarzeniach ze swojego dzieciństwa, wokół szokującej prawdy narastają różne wątpliwości.

Na pewno nie ułatwia to zrozumienia postępowania Bergljot, ale na tym właśnie polega siła "Spadku" – to nie jest książka lekka, łatwa i przyjemna, opisywane konflikty, lęki i ciągłe niepewności robią tak ogromne wrażenie, że czytelnik niemal fizycznie je odczuwa.

Dlatego proza Vigdis Hjorth może robić wrażenie przytłaczającej, przygnębiającej i osaczającej. Jest jednak równocześnie prawdziwa i przekonująca aż do bólu.

Z jednej strony momentami treść niemal mnie odpychała, z drugiej jednak działała na mnie z jakąś magnetyczną siłą, która nie pozwalała oderwać się od lektury.

Podziwiam autorkę za umiejętność pisania prostym, komunikatywnym językiem o sprawach niezwykle ważnych, dramatycznych, a nawet drastycznych, w niektórych środowiskach uważanych za tabu, o skomplikowanych relacjach rodzinnych, które kładą się cieniem na życiu bohaterów, w dodatku kilku pokoleń.

"Spadek" jest powieścią udowadniającą, że przeszłości nie można zamieść pod dywan, że milczenie o niewygodnych sprawach nie sprawia, iż problemy przestają istnieć - wcześniej lub później zawsze się odzywają w postaci przebudzonych demonów.

Wydawać się może, że to oczywista prawda, ale właśnie o tych najbardziej oczywistych kwestiach często nie pamiętamy.

Dlatego dobrze, że nieraz przypomina o nich literatura – w tym przypadku utrzymana na bardzo wysokim poziomie, szokująca, ale jakże przemawiająca do świadomości czytelnika. BEATA IGIELSKA