„Stefan Grabiński” – książki

Stefan Grabiński urodził się 26 lutego 1887 r. w Kamiance Strumiłowej (dziś Kamianka Buzka) nad Bugiem. Po ukończeniu liceum bernardynów we Lwowie rozpoczął filologię polską i klasyczną na tamtejszym Uniwersytecie Jana Kazimierza. Następnie pracował jako nauczyciel języka polskiego (we Lwowie i Przemyślu), dopóki nie zaczął cierpieć na ciężką gruźlicę, która zmusiła go do przejścia na emeryturę. Dużo podróżował, był m.in. w Austrii, we Włoszech i w Rumunii. Po zakończeniu pracy w 1931 r. zamieszkał w miejscowości Brzuchowice pod Lwowem, gdzie mimo wcześniejszych sukcesów literackich popadał z zapomnienie i ruinę. Zmarł w 1936 r. we Lwowie. Grabiński określany jest jako polski Lovecraft lub polski Poe, ale to, co głównie go łączy z oboma autorami, to gatunek horror-fantasy oraz najlepiej opanowana forma literacka: opowiadania. Wśród tematów, które przenikają się w jego twórczości można wymienić: demoniczne uwodzicielki, czarownice, duchy, tajemnicze wiadomości z dolnego świata, sobowtóry, magię, erotykę w połączeniu z motywami religijnymi, różne formy efektów parapsychologicznych, wreszcie fascynację orientalnym mistycyzmem. Jego bohaterowie często angażują się w zawody związane z nauką lub technologią, pracując jako inżynierowie, architekci lub lekarze. Są również w stanie wyrażać się z matematyczną precyzją. Nasze wydanie zawiera oryginalny zestaw i układ opowiadań z 1922 r.! Wydanie poszerzone o 2 opowiadani, które Stefan Grabiński planował włączyć do kolejnego wydania Demona ruchu. Spis opowiadań: Maszynista Grot Błędny pociąg (legenda kolejowa) Demon Ruchu Smoluch Wieczny pasażer W przedziale Sygnały Ślepy tor Ultima thule Głucha przestrzeń Dziwna stacja (fantazja przyszłości) Fałszywy alarm Engramy Szatery Przypowieść o krecie tunelowym

Stefan Grabiński określany jest jako polski Lovecraft lub polski Poe, ale to, co głównie go łączy z oboma autorami, to gatunek horror-fantasy oraz najlepiej opanowana forma literacka: opowiadania. Wśród tematów, które przenikają się w jego twórczości można wymienić: demoniczne uwodzicielki, czarownice, duchy, tajemnicze wiadomości z dolnego świata, sobowtóry, magię, erotykę w połączeniu z motywami religijnymi, różne formy efektów parapsychologicznych, wreszcie fascynację orientalnym mistycyzmem. Jego bohaterowie często angażują się w zawody związane z nauką lub technologią, pracując jako inżynierowie, architekci lub lekarze. Są również w stanie wyrażać się z matematyczną precyzją.Wyspa Itongo to historia Jana Gniewosza poczętego w nawiedzonym domu podrzutka przejawiającego zdolności mediumiczne. Robi on karierę w warszawskim środowisku parapsychologicznym, dochodząc przy tym do wniosku, że wolałby się pozbyć swoich nadprzyrodzonych zdolności. Wywołujące je siły nie chcą się jednak z tym pogodzić i likwidują każdą szansę uniezależnienia się od nich. W ten sposób bohater traci kochankę w wypadku samochodowym, a żonę w katastrofie morskiej. W jej wyniku Gniewosz ląduje na tajemniczej wyspie Itongo. Nadprzyrodzone zdolności zapewniają mu stanowisko króla, pozwalające mu kształtować los mieszkańców wyspy. Po 10 latach Gniewosz wikła się w konflikt z nimi, chcąc zreformować ich religię.

Przedziwnie mieszają się w tej powieści tematy i języki. Po pierwsze snują się tu dwa romanse: jeden z kręgów arystokracji, a drugi z kaszubskiej wioski rybackiej. Drugim ważnym tematem jest tytułowy klasztor: żeński, ale nawiedzany przez przeklętego mnicha i obarczony mroczną tajemnicą. Po trzecie ważnym bohaterem jest samo morze: z niego wynurzają się różne przedmioty, byty, całe wyspy, ono karmi mieszkańców nabrzeża, ale też nieustannie im zagraża, na nim dokonuje się zbrodnia, ono wreszcie jest chlubą odrodzonego państwa polskiego i jego ważną granicą (tu zaczepiony jest poboczny, choć ciekawy wątek szpiegowski). Jedną z charakterystycznych cech tej powieści Grabińskiego stanowi obecność języka kaszubskiego, a także szczegółowych opisów codziennego, znojnego życia w różnych porach roku oraz niektórych wierzeń i obyczajów Kaszubów. Pisząc Klasztor i morze (wyd. 1928 r.), autor mógł się w tym względzie po części wzorować na wcześniejszym nieco (z 1924 r.) Międzymorzu Żeromskiego; może zresztą starszy kolega po piórze ośmielił, wskazał ciekawy kierunek. W tej warstwie jest to obyczajowa powieść realistyczna, niepozbawiona zresztą liryzmu.

Praktycznie cały dorobek Grabińskiego - od opowiadań przez powieści, a kończąc na dramatach i tekstach teoretycznych - to literatura niesamowita, horror, fantastyka grozy. Jako taka w niektórych formach sprawdzała się lepiej, w innych gorzej. Dramaty Grabińskiego były na przykład interesujące jako próba wywołania wrażenia grozy i niepokoju z teatralnej sceny, ale praktycznie nic ponadto. Powieści zaś stanowiły świetną egzemplifikację okultystycznych teorii popularnych w kulturze przełomu wieków (). Nic dziwnego więc, że zarówno dawni, jak i współcześni krytycy i komentatorzy uznają krótkie formy za najwyższe - choć najwcześniejsze stadium literackiego rozwoju Grabińskiego. "Szalony pątnik" należy do dojrzałej twórczości Grabińskiego, która może zachęcić do zapoznania się także z innymi zbiorami jego opowiadań, a kto wie - może nawet sięgnięcia po pozostałe formy literackie, w których chciał urzeczywistnić "wewnętrzną fantastykę grozy". Ze Wstępu Krzysztofa Grudnika

Wokół twórczości to niezwykła książka, prawdziwa gratka dla fanów i badaczy twórczości Stefana Grabińskiego. Publikacja składa się z trzech części. W pierwszej znalazły się teksty teoretycznoliterackie i krytycznoliterackie napisane przez Stefana Grabińskiego, a także jego miniatury poetyckie. W drugiej przedrukowujemy wywiady z Grabińskim. Część trzecia natomiast zawiera omówienia twórczości Grabińskiego, recenzje jego utworów oraz wspomnienia o autorze Demona ruchu. Wśród twórców trzeciej części znaleźli się między innymi Karol Irzykowski, Jan Lechoń, Jan Parandowski i Tadeusz Boy-Żeleński. Wokół twórczości Grabińskiego to efekt wieloletniej pracy redaktorskiej i edytorskiej Krzysztofa Grudnika, który zebrał i opracował teksty w większości niedostępne do tej pory w wydaniach książkowych. Tym samym jest to uzupełnienie jedynej luki w twórczości Stefana Grabińskiego, jaka pozostała jeszcze na współczesnym rynku wydawniczym.

Od iskier żarliwej wiary, poprzez ognie inkwizycyjne i piekielne, płomienny erotyzm, spalające szaleństwo, aż po tradycje pożarnictwa i mistyczno-astralne fajerwerki — zebrane w tomie Księga ognia nowele Stefana Grabińskiego, jednego z rodziców polskiej fantastyki, eksplorują chyba wszystkie obecne w kulturze tematy, motywy, przesądy, mrzonki i skojarzenia związane z ogniem. Zbiór obejmuje dziewięć utworów spojonych jedną obsesją: Zielone Świątki, Muzeum dusz czyśćcowych, Gebrowie, Płomienne gody, Zemsta żywiołaków, Biały wyrak, Czerwona Magda, Pożarowisko, Pirotechnik.

Na tom Niesamowita opowieść składają się nowele publikowane pod tym szyldem już wcześniej (Kochanka Szamoty, Na tropie, Spojrzenie, W domu Sary i Przed drogą daleką), a także dwie dodane w niniejszym wydaniu: Nietykalny oraz Świadek Materna. We wszystkich tych drobnych obrazkach fabularnych pulsuje to samo tętno czegoś niewytłumaczalnego, niepoznawalnego, nieuchwytnego i — niesamowitego właśnie. Erotyzm, śmierć, szaleństwo i zbrodnia to sfery przylegające do tej mrocznej komnaty i pozwalające niekiedy uchylić kotarę, by zajrzeć w głąb. Jednak, o zgrozo, uchylenie kotary nie oznacza uchylenia rąbka tajemnicy! Cóż, że poznamy realne okoliczności schadzek z Jadwigą Kalergis w willi „Pod Lipami” przy ul. Zielonej 8? Że odsłoni się finał i znaczenie „szarego snu” dręczącego przez szereg nocy nieszczęsnego W. Lasotę? Że rozsądny mizogin Władek położy kres podstępnym praktykom Sary Bragi? Że okaże się, skąd pochodziły lilie, którymi obsypane zostały zwłoki dwudziestoletniej hrabianki Walerii z „Czerwonego Zamku”? Niesamowite umyka tym rozpoznaniom i podąża dalej swoim szlakiem, co jakiś czas migając nam przed oczyma, jak złota łuska węża wśród traw na słonecznej łące.

Pierwszy tom opowiadań fantastycznych Stefana Grabińskiego, opublikowany w 1909 roku. Na tom składa się sześć utworów: Puszczyk, Pomsta ziemi, Szalona zagroda, Wampir, Podzwonne i Klątwa. Wszystkie one eksplorują tematykę wiary, niekoniecznie religijnej. Wierzenia, przesądy, siła sugestii, mechanizm fatalistycznego myślenia. Wszystko to ma swoją moc i zdolność oddziaływania na ludzkie losy.

Stefan Grabiński (1887-1936) jako twórca opowieści niesamowitych pochłonięty był własną koncepcją metafantastyki - gatunku literackiego, w którym zjawiska spirytystyczne, mediumizm i nadnaturalny horror łączył z odkryciami psychologii początku XX wieku. W ?Cieniu Bafometa? spróbował rozbudować do formy powieściowej to, co w noweli grozy doprowadził do perfekcji. I jest to próba w jego twórczości najbardziej udana. Choć nie przydała mu poklasku za życia, współczesny czytelnik może ją docenić na nowo - nie tylko jako jeden z najatrakcyjniejszych fragmentów w jego dorobku, ale i spotykając się z autorem już w pełni literacko ukształtowanym i dojrzałym. To, co pozostawił nam Stefan Grabiński, stanowi jeden z najjaśniejszych punktów w historii literackiego horroru. Jest wyjątkowy, wyrazisty i niezwykle sugestywny. Nie ma tu miejsca na dystans, niesamowitość tej prozy wciąga bez powrotu, dlatego tak ważne jest, by nie popadła w zapomnienie. Paweł Mateja, Carpe Noctem