„Stanisław Przybyszewski” – książki

Z tysiąca zdarzeń stworzyć jedno, które by wszystkie inne pomieścić mogło, lata całe i lat dziesiątki streścić w jednej godzinie, tysiące postaci uwidocznić w jednej i w tej jednej odzwierciedlić on tysiąc ? ot: to jest to, do czego artysta zdąża. To, co ludzie przeżywają przez lat dziesiątki, on to przeżycie musi dać w dramacie, który trwa zaledwie kilka godzin [?]. Artysta staje się w tym świadomym okresie pracy niejako reżyserem swego własnego tworu: stawia dlań kulisy, wymierza perspektywy, kreśli, rozszerza, wyrzuca jedną postać po drugiej albo je w jedną stapia, łączy je i oddala, pęta związki, kojarzy rzeczy najbliższe z najwięcej oddalonymi, by im nadać nowe tło, nową barwę i ton nowy. S. Przybyszewski, Przyczynek do psychologii twórczości, 1914 Ogólnopolski zespół uczonych pod kierunkiem prof. dr hab. Gabrieli Matuszek-Stec z Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego przygotowuje 11-tomową krytyczną edycję Dzieł literackich Stanisława Przybyszewskiego w ramach ministerialnego Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki. To edycja długo wyczekiwana. Dzieła zebrane przywódcy polskiego modernizmu nigdy nie ukazały się w języku polskim (w latach 20. XX wieku takie przedsięwzięcie realizował Instytut Wydawniczy ?Lektor?, ale śmierć pisarza je przerwała), podczas gdy Niemcy udostępnili w ośmiotomowej edycji niemieckie utwory ?genialnego Polaka? w latach 90. XX wieku. Stanisław Przybyszewski to jeden z najbardziej wyrazistych twórców modernistycznych, który zaznaczył swe miejsce w polskiej i niemieckiej literaturze. Już za życia stał się legendą ? przez Strindberga nazwany ?genialnym Polakiem?, w środowisku berlińskim określany mianem ?króla bohemy? i ?nowego mesjasza literatury?, w Polsce uznany został za inicjatora modernistycznego zwrotu w literaturze, wielką sławą cieszył się w Rosji i krajach słowiańskich. Edycja, która wychodzi w Wydawnictwie Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, obejmuje wszystkie utwory literackie Przybyszewskiego powstałe w języku polskim: poematy prozą, powieści, opowiadania, dramaty oraz towarzyszące tym utworom autorskie wstępy, a także inedita i drobne przekłady. W przypadku niemieckich pierwodruków przeprowadzono porównanie obu wariantów utworów, fragmenty zmienione lub opuszczone w polskich wydaniach zostały przetłumaczone na język polski i zamieszczone w aparacie krytycznym. Każdy tom zawiera rozbudowany dodatek krytyczny i obszerny wstęp historycznoliteracki, ale edycja jest przyjazna dla wszystkich czytelników, zarówno znawców, jak i zwykłych fanów literatury.

Dramat jest walką życia indywidualnego z kategoriami zewnętrznymi, tak zw. Fatum: panteistyczna zewnętrzność grecka - pieniądz - przesądy społeczne (pierwsze dramaty Ibsena), żądza panowania - chciwość sławy itd. Prawie cały stary dramat obraca się w obrębie tych kategorii. Nowy dramat polega na walce indywiduum ze sobą samym, tj. z kategoriami psychicznymi, które w stosunku do najgłębiej ukrytych źródeł indywidualnych, stanowiących rdzeń jaźni w obrębie samego indywiduum, tak się mają do niego, jak zewnętrzność do wewnętrzności. S. Przybyszewski, O dramacie i scenie, 1905 Ogólnopolski zespół uczonych pod kierunkiem prof. dr hab. Gabrieli Matuszek-Stec z Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego przygotowuje 11-tomową krytyczną edycję Dzieł literackich Przybyszewskiego, w ramach ministerialnego "Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki". To edycja długo wyczekiwana. Dzieła zebrane przywódcy polskiego modernizmu nigdy nie ukazały się w języku polskim (w latach 20. XX wieku takie przedsięwzięcie realizował Instytut Wydawniczy Lektor, ale śmierć pisarza je przerwała), choć Niemcy udostępnili w ośmiotomowej edycji niemieckie utwory "genialnego Polaka" w latach 90. XX wieku. Stanisław Przybyszewski to jeden z najbardziej wyrazistych twórców modernistycznych, który zaznaczył swe miejsce w polskiej i niemieckiej literaturze. Już za życia stał się legendą - przez Strindberga nazwany "genialnym Polakiem", w środowisku berlińskim określany mianem "króla bohemy" i "nowego Mesjasza literatury", w Polsce uznany został za inicjatora modernistycznego zwrotu w literaturze, wielką sławą cieszył się w Rosji i krajach słowiańskich. Edycja, która wychodzi w Wydawnictwie Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, obejmuje wszystkie utwory literackie Przybyszewskiego powstałe w języku polskim: poematy prozą, powieści, opowiadania, dramaty oraz towarzyszące tym utworom autorskie wstępy, a także inedita i drobne przekłady. W przypadku niemieckich pierwodruków przeprowadzono porównanie obu wariantów utworów, fragmenty zmienione lub opuszczone w polskich wydaniach zostały przetłumaczone na język polski i zamieszczone w aparacie krytycznym. Każdy tom zawiera rozbudowany dodatek krytyczny i obszerny wstęp historycznoliteracki, ale edycja jest przyjazna dla wszystkich czytelników, zarówno znawców, jak i zwykłych fanów literatury.

A może być, że jestem tylko meteorem, który na chwilę zabłyśnie, na chwilę ludzkość straszy i przeraża, a potem nagle ginie ? szczęśliw byłbym, gdyby tak było. Droga meteorom wyznaczona jest miliard razy dłuższa aniżeli zwykłym gwiazdom. Te ostatnie jawią się w ściśle obliczonych czasach ? nie chciałbym być gwiazdą! ? być meteorem to istotna moja tęsknota: zniszczyć na swej drodze kilka światów, roztopić je w sobie, wzbogacić się nimi i po miliardach lat znowu powrócić, stokroć razy gorętszym blaskiem rozjaśnieć, wieścić nowe przemiany i wywroty i znowu zaniknąć ? to to, co w moich najkosztowniejszych snach przeżywam? Niech zgasnę, czym prędzej zgasnę, bym mógł tylko we wzmożonej potędze powrócić? A wrócę ? wrócę! S. Przybyszewski, W zwierciedle, 1917 Po niemal stu latach wraca Stanisław Przybyszewski! Ogólnopolski zespół uczonych pod kierunkiem prof. dr hab. Gabrieli Matuszek-Stec z Uniwersytetu Jagiellońskiego przygotowuje 11?tomową krytyczną edycję Dzieł literackich Przybyszewskiego, w ramach ministerialnego ?Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki?. To edycja długo wyczekiwana. Dzieła zebrane przywódcy polskiego modernizmu nigdy nie ukazały się w języku polskim (w latach 20.tych XX w. takie przedsięwzięcie realizował Instytut Wydawniczy Lektor, ale śmierć pisarza je przerwała), choć Niemcy udostępnili w ośmiotomowej edycji niemieckie utwory ?genialnego Polaka? w latach 90.tych XX wieku. Stanisław Przybyszewski to jeden z najbardziej wyrazistych twórców modernistycznych, który zaznaczył swe miejsce w polskiej i niemieckiej literaturze. Już za życia stał się legendą ? przez Strindberga nazwany ?genialnym Polakiem?, w środowisku berlińskim określany mianem ?króla bohemy? i ?nowego Mesjasza literatury?, w Polsce uznany został za inicjatora modernistycznego zwrotu w literaturze, wielką sławą cieszył się w Rosji i krajach słowiańskich. Edycja, która wychodzi w Wydawnictwie Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie pod redakcją naukową prof. Gabrieli Matuszek-Stec, obejmuje wszystkie utwory literackie Przybyszewskiego powstałe w języku polskim: poematy prozą, powieści, opowiadania, dramaty oraz towarzyszące tym utworom autorskie wstępy, a także inedita i drobne przekłady. W przypadku niemieckich pierwodruków przeprowadzono porównanie obu wariantów utworów, fragmenty zmienione lub opuszczone w polskich wydaniach zostały przetłumaczone na język polski i zamieszczone w aparacie krytycznym. Każdy tom zwiera rozbudowany dodatek krytyczny i obszerny wstęp historycznoliteracki, ale edycja jest przyjazna dla każdego czytelnika, zarówno znawcy, jak i zwykłego fana literatury. Pierwszy tom, Proza poetycka. Pentalogia, zawiera utwory, która w sposób najbardziej wyrazisty realizują postulowaną przez autora ?Confiteor? ?sztukę wykrzyku duszy?. Dzieła te wyróżniają się spośród obfitości prozy poetyckiej, jaka pojawiła się w literaturze polskiej i europejskiej przełomu XIX/XX w., Łączą ze sobą formy narracyjne i liryczne, chłodny dyskurs naukowy i uczuciowe eksplozje. Zapowiadają sztukę ekspresjonistyczną i strumień świadomości oraz podejmują podstawowy dla filozofii Przybyszewskiego problem płci (chuci).

Trzeci tom Dzieł literackich Stanisława Przybyszewskiego zawiera powieść Homo sapiens, która powstała w Norwegii, w domu rodziców Dagny Juel, gdzie pisarz spędził kilkanaście miesięcy. Pierwotnie ukazała się w języku niemieckim w latach 1895–1896, natomiast polskie wydania ogłoszono w roku 1901 i 1923. Główny bohater trylogii, Eryk Falk, to postać tragiczna, skazana na wieczną tułaczkę w tropieniu duszy w sobie i w innych; to człowiek rozdarty między potężnie rozwiniętymi instynktami a nieustannie nadzorującym je sumieniem, wytworem kultury. Przybyszewski doprowadza tu do dekonstrukcji istniejących schematów fabularnych, a nawet podważa sens fabuły jako takiej, lekceważy tradycyjne portrety bohaterów, kpi z potrzeby opisywania ich wyglądu, ubioru i miejsca, w którym przebywają. Krótko mówiąc, daje w tym aspekcie całkowitą wolność odbiorcy.

Zawsze kochałem obłąkanych, psychopatów, degeneratów, wykolejeńców, ludzi niedociągniętych, spaczonych, takich, którzy śmierci szukają, a ta ich unika, jednym słowem: biednych, wydziedziczonych dzieci Szatana, i oni mnie nawzajem kochali. S. Przybyszewski, Moi współcześni. Wśród obcych, 1926 Trzeba mieć litość nad biednym człowiekiem, który nie prosił się o swoje życie, a przyszedł na świat, obarczony nieszczęsnym dziedzictwem. Mnie ratuje jedynie mój talent, który jest silniejszym od dziedzicznego obarczenia, ale i ja muszę w ciężkim trudzie przeciwdziałać temu, com po moich przodkach odziedziczył. S. Przybyszewski, List do matki sprzed 17 VI 1913

Synagoga szatana to książka o początkach czarnoksięstwa, psychologii czarownicy, sabatach i czarnych mszach. Przybyszewski opisuje uosobienie, zwyczaje i wyjątkowość pierwszych czarownic. Uważa, że szatan był przed Bogiem, zło jest pierwotne, a jego źródłem jest ból i cierpienie. Publikacja zawiera szczegółowe opisy obrzędów, a niektóre powodują gęsią skórkę u czytelnika. Książka jest wznowieniem na podstawie oryginału z 1902 roku.

PRZED LEKTURW przywołanej wcześniej recenzji Kornel Makuszyński, miarkując dyskretnie krytyczny sąd nad dramatem Śluby, sugeruje uwarunkować ocenę "oddaleniem". Dziś, po ponad stu latach od pojawienia się dzieła, możliwe jest nie tylko oddalenie czasowe, ale i dystans poznawczy. Ponowne wydanie dramatu daje szansę na nowe jego odczytanie. To ważne - odczytanie właśnie, bo dramat Śluby jest ze wszech miar tekstem literackim.FragmentKarolina Goławska-Stachowiak