„Sebastian Borowicz” – książki

Zbyt często zapominamy, że pojęcie obrazu nie jest z nami od zawsze. Stanowi ono intelektualny wynalazek epoki Axenzeit. Dzięki niemu świat Greka epoki klasycznej to the brave new world – staje się nie tylko rozpoznawalny, ale również interpretowalny. Ukształtowany wówczas sposób myślenia i postrzegania rzeczywistości zapoczątkowuje szczególny typ kultury diakrisis, która w swych zrębach funkcjonuje do dziś. Jej naturalność, oczywistość oraz racjonalna poręczność przesłaniają nam jednak archaiczny świat przed epoką obrazu. Pytanie, jakie warto więc zadać, brzmi: co zobaczymy, jeśli uwolnimy się od kategorii reprezentacji, podobieństwa i wizerunku? Co zobaczymy, próbując spojrzeć na świat oczami homeryckiego Telemacha? Książka ta zwraca się ku wąskiemu, lecz niezwykle ważnemu wycinkowi kultury dawnej Grecji (IX–IV w. przed Chr.), w którym nie tylko rzeczy zostały przekształcone w obrazy, obrazy w pojęcia, ale także ikoniczność, będąca dotąd formą oddziaływania, stała się wizualnością. Analiza tego procesu to cała „archeologiczna manufaktura” ukierunkowana nie tyle na zabytki, ile na ich kulturowe siedliska – eikotopie. Paradoksalnie bohaterami tej książki nie są więc wyłącznie tytułowe rzeczy i obrazy – rzeczowniki, ale również zespolone z nimi działania, praktyki i gry społeczne oraz ich światopoglądowe motywacje. Ów amalgamat zyskuje tu miano faktu ikonicznego – wytworzonej rzeczy o określonych jakościach i własnościach plastycznych, będącej jednocześnie wizerunkiem, zdarzeniem i stanem.

Tytułowa stara rebeliantka to figura mająca moc wyzwalania z ram otaczających praw. W swym wizualnym i językowym wymiarze przyjmuje kształt lubieżnej, starej pijaczki (łac. anus ebria), której wulgarne zachowanie jest odwróceniem naturalnego, pożądanego przez społeczeństwo stanu bycia. Ten szczególny obraz został zbudowany na anty-ideach, kliszach łamiących lub w bardzo wyraźny sposób naruszających kulturowe tabu, jak kobiece pijaństwo, swoboda seksualna czy wyzwolenie spod władzy ukształtowanych przez tradycję norm. Tylko tak skrajnie wyrazista konstrukcja mogła stać się fundamentem dla znaku wyrażającego jednocześnie idee protestu i nadziei. Z wnętrza swego ciała-obrazu „pijana starucha” czerpie więc swoją moc uzdrawiania (remediatio), pocieszenia (consolatio), wyzwalania (liberatio) i negacji śmierci (negatio mortis). Jako kpiarska i komiczna „demaskatorka” norm i zasad postać ta stała się jednym z bardziej charakterystycznych znaków „eschatologii upojenia”. W obecnej kulturze relacje obrazu „starej pijanej kobiety” ze sferą sacrum uległy znacznemu zatarciu. Dziś jej bunt zdaje się mieć głównie wymiar naturalistyczny, tymczasem polska literatura współczesna odkrywa tę postać na nowo, przywołując zapomniane konteksty, odsłania eschatologiczny sens tej konstrukcji. „Stara pijaczka” znów staje się pełną ekspresji „dionizyjską starą babą”, jej realistyczny „szkielet” ponowie obrasta w warstwy należnych tej postaci sensów, treści i ulotnych metafor.