„Robert Spałek” – książki

Książka jest pierwszą częścią siedmiotomowej serii popularnonaukowej, ukazującej różne aspekty życia społecznego i politycznego w okupowanej Warszawie w latach 19391945. Poruszono w niej przede wszystkim zagadnienia związane z wybuchem wojny i pierwszymi miesiącami okupacji niemieckiej w stolicy w 1939 r. Publikacja została przygotowana przez zespół historyków z Oddziałowego Biura Badań Historycznych Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie.Lektura całości powinna stanowić przydatne uzupełnienie wiedzy dla pasjonatów Klio, dziennikarzy, nauczycieli, studentów i uczniów. Każdy z artykułów zawiera propozycję biografii podstawowej do tematu.Tom otwiera esej Droga do Września '39, stanowiący studium wstępne z historii politycznej Polski drugiej połowy lat trzydziestych. Na zasadniczą część książki składa się piętnaście tematów: Obrona Warszawy i jej dowódcy, Emocje i nastroje mieszkańców Warszawy w dniach oblężenia, Czarna niedziela, lany poniedziałek i inne dni obrony stolicy, Akcja krwiodawstwa, Zamach na Hitlera, Powstanie Rady Starszych gminy żydowskiej, Organizowanie oporu zbrojnego i środowiskowego, Stronnictwo Narodowe początki konspiracji, Polska Partia Socjalistyczna początki konspiracji, Komuniści warszawscy wobec agresji niemieckiej Janusz Regulski komendant Straży Obywatelskiej, Biskup Stanisław Gall, Biskup Juliusz Bursche, Prezydent Stefan Starzyński oraz Kampania wrześniowa w Warszawie w filmie polskim.Późniejsze lata wojny i okupacji będą opisywane sukcesywnie w kolejnych sześciu częściach serii.

Książka jest świadectwem czasu, wstępnym, niezobowiązującym i subiektywnym podsumowaniem trzydziestolecia w badaniu najnowszych dziejów politycznych Polski. To zapis relacji między doświadczonymi i czynnymi naukowo historykami, który mówi o ich wzajemnym oddziaływaniu na siebie, przenikaniu poglądów, wpływie różnych szkół metodologicznych i o znaczeniu autorytetów. Prezentowaną dyskusję znamionuje rys indywidualno-osobisty. Refleksja i ocena historiografii najnowszej historii politycznej Polski (1939-1989) została poprzedzona prezentacjami osobistych wzorców zawodowych (nauczycieli, mistrzów), omówieniem indywidualnych doświadczeń badawczych, warsztatowych, pisarskich, dydaktycznych. Lektura skłania do namysłu nad praktycznym warsztatem naukowca, nad tym, w jaki sposób historycy zawodowi pracują na co dzień, czy ich praktyka badawcza jest odmienna od teorii nauczanej na studiach. Czytelnik może przyjrzeć się, jak różnice międzypokoleniowe wpływają na technikę pracy. Publikacja dostarcza materiału do przemyśleń na temat znaczenia historii najnowszej w kulturze i humanistyce, roli historyka i ewentualnych obowiązków, które na nim ciążą (bądź nie). Jest skierowana do miłośników Klio, ale przede wszystkim do badaczy najnowszej historii politycznej Polski, kadry akademickiej, a także studentów historii XX w.

Porządek publiczny i bezpieczeństwo to wartości, których ochrony w latach okupacji niemieckiej podjęły się instytucje i organizacje Polskiego Państwa Podziemnego. Dla hitlerowskiego najeźdźcy chaos, znieprawienie, anarchizacja postaw części warszawiaków były czynnikami sprzyjającymi dodatkowemu zastraszeniu ogółu mieszkańców miasta i okolic. Potrzeba bojkotowania niemieckich przepisów prawnych, biernego i czynnego przeciwstawienia się władzy okupanta, choć były konieczne, to stwarzały niebezpieczeństwo wykształcenia nawyków, które przeniesione w przyszłość, do wolnej Polski, stanowić mogły niebezpieczeństwo dla jej rozwoju i bytu. Elity państwa konspiracyjnego walczyły więc o przywracanie mieszkańcom Warszawy minimum bezpieczeństwa egzystencjalnego niezbędnego do przetrwania fizycznego i podtrzymania wzorców moralnych. Nawet jeśli walka ta była ograniczona, często nieskuteczna, a po części iluzoryczna, to pozostawała zauważanym świadectwem moralności i żywotności narodu i państwa podziemnego, zwalczającego zarówno przestępczość pospolitą i bandytyzm, jak i szmalcownictwo, aż po szpiegostwo, kolaborację i zdradę. Publikowane artykuły stanowią przyczynki, syntezy aż po studia problemów. Niektóre są przede wszystkim podsumowaniem dotychczasowych badań, inne łączą wiedzę szerzej dostępną z nowatorskimi ustaleniami i nieznanymi szczegółami, wreszcie zamieszczamy w tomie i teksty o cechach pionierskich, wytyczające i wskazujące nowe kierunki badań. Lektura całości powinna stanowić przydatne uzupełnienie wiedzy dla zawodowych historyków-badaczy, zarazem być może stanie się istotną pozycją dla wielbicieli Klio, w tym nauczycieli, studentów i dziennikarzy.