„Marian Stępień” – książki

O Iwaszkiewiczu napisano sporo. Do tej pory nie powstała jednak obszerniejsza praca ukazująca autora Sławy i chwały w jego działalności publicznej, nie tylko jako jednostkę artystę, lecz także jako kogoś, kto pełni rozmaite społeczne funkcje przedstawicielskie, a jego praca nie ma już wyłącznie indywidualnego wymiaru artystycznego, ale stanowi część kierowniczą dokonań zespołowych. Na tle rozległych i złożonych uwarunkowań literatury pokazuje się Iwaszkiewicz jako żywy człowiek, uwikłany, jak każdy, w codzienne i dziejowe troski, kłopoty, tragedie, chwile szczęścia, zachwytu, zwątpień i klęsk. Profesor Stępień, skupiając się na innym aspekcie biografii Iwaszkiewicza niż czysto prywatne i indywidualne twórcze życie, pokazuje go w nowej perspektywie poznawczej, buduje obraz mniej znany, często zaskakujący, niejednokrotnie fascynujący, a przy tym niepozostawiający czytelnika obojętnym. Taki Iwaszkiewicz zadziwia, intryguje, czasami budzi współczucie, niekiedy może irytację i Schadenfreude, refleksję nad czysto ludzkimi cechami kogoś co najmniej niebanalnego, jeśli nie zgoła wybitnego. dr hab. Włodzimierz Próchnicki, prof. em. UJ

„O Iwaszkiewiczu napisano sporo. Do tej pory nie powstała jednak obszerniejsza praca ukazująca autora Sławy i chwały w jego działalności publicznej, nie tylko jako jednostkę – artystę, lecz także jako kogoś, kto pełni rozmaite społeczne funkcje przedstawicielskie, a jego praca nie ma już wyłącznie indywidualnego wymiaru artystycznego, ale stanowi część kierowniczą dokonań zespołowych. Na tle rozległych i złożonych uwarunkowań literatury pokazuje się Iwaszkiewicz jako żywy człowiek, uwikłany, jak każdy, w codzienne i dziejowe troski, kłopoty, tragedie, chwile szczęścia, zachwytu, zwątpień i klęsk. Profesor Stępień, skupiając się na innym aspekcie biografii Iwaszkiewicza niż czysto prywatne i indywidualne twórcze życie, pokazuje go w nowej perspektywie poznawczej, buduje obraz mniej znany, często zaskakujący, niejednokrotnie fascynujący, a przy tym niepozostawiający czytelnika obojętnym. Taki Iwaszkiewicz zadziwia, intryguje, czasami budzi współczucie, niekiedy może irytację i Schadenfreude , refleksję nad czysto ludzkimi cechami kogoś co najmniej niebanalnego, jeśli nie zgoła wybitnego”. – dr hab. Włodzimierz Próchnicki, prof. em. UJ

W półwieczu zamkniętym pomiędzy Kartkami z dziennika – pierwsza pochodzi z końca lat 60. , ostatnia z roku 2017 – ich Autor, uczestnik i profesor najstarszej polskiej wspólnoty uniwersyteckiej, prowadził poświadczoną licznymi publikacjami działalność naukową, wykładał na zagranicznych uczelniach, brał udział w międzynarodowych sympozjach, odbywał podróże, angażował się też z przekonaniem w działalność społeczną i polityczną. Był to czas ważnych zmian w kraju. Towarzyszyły im doniosłe przeżycia, wielkie satysfakcje, głębokie wzruszenia. Ale pojawiała się też konieczność podejmowania trudnych wyborów, niełatwych decyzji. Oznaczało to – chcąc, nie chcąc – poddanie się surowemu egzaminowi ze sprawności intelektualnej i moralnej, próbę charakteru. Zdarzały się dotkliwe ciosy z różnych, często niespodziewanych stron, akty niesprawiedliwości, nielojalnego postępowania. Odsłaniały się nieoczekiwane strony ludzkich zachowań. Te wszystko, co przez lata pozostawało obiektem uważnej obserwacji Autora, jak i to, co odbywało się z jego udziałem, domagało się natychmiastowego utrwalenia, zapisu. Tak powstawały kolejne karty jego dziennika. To, co zawierają, okazało się ważnym doświadczeniem dla niego, dla jego pokolenia, a może i dla wielu innych osób przeżywających świadomie ten czas. Kartki z dziennika są samodzielną książką, ale można i warto zestawić ją z poprzednimi tomami Autora, ze Świadectwami obecności oraz W kręgu polityki. Wówczas okaże się, że mamy do czynienia z tryptykiem, którego części wzajemnie się uzupełniają i wzbogacają.

Główny, tytułowy rozdział książki jest intelektualnym efektem podróży po niezwykłych miejscach Ameryki, jaką autor odbył w 1978 roku szlakiem wyznaczonym wierszami i esejami Czesława Miłosza. Kresem tej podróży było spotkanie i rozmowa z poetą-profesorem w Berkeley. To wspomnienie zostało dopełnione relacją z 1984 roku, z drugiego amerykańskiego spotkania z Miłoszem, wówczas już laureatem Nagrody Nobla. Niewiele brakowało, a tekst Książka fałszywych prognoz przyczyniłby się do krajowego wydania Zniewolonego umysłu jeszcze przed transformacją ustrojową. Andrzej Miłosz, w porozumieniu z bratem, zaproponował, by artykuł ten wykorzystać jako przedmowę, która mogła ułatwić otrzymanie zgody cenzury na publikację. Zanim jednak doszło do definitywnych decyzji autora, wydawcy i cenzora, nastąpiła zmiana ustroju politycznego w Polsce. Zniewolony umysł ukazał się – na szczęście – bez żadnych „bezpieczników” czy politycznego alibi w rodzaju przedmowy. Pełniejsze przedstawienie Czesława Miłosza jako dyplomaty w służbie Polski Ludowej okazało się możliwe dopiero wtedy, gdy opublikowano jego Raporty dyplomatyczne (2013). Ten okres w biografii poety staje się bardziej zrozumiały w świetle jego przedwojennych związków z lewicą, o których informuje rozdział „Przygody młodego umysłu”. Gdyby nie szczególne okoliczności i kontekst, w jakim poeta zdecydował się przypomnieć wiersz „Naród” i, co więcej, podać go – rzekomo po raz pierwszy – do druku w 1983 roku, nie byłoby zapewne w tej książce rozdziału poświęconego temu utworowi. O ostatnich latach życia Czesława Miłosza i jego ówczesnej twórczości traktują dwa inne rozdziały. Tematem jednego z nich jest osiedlenie się poety w jesieni życia w Krakowie (tu poleca się szczególnej uwadze jego opinię o Osipie Mandelsztamie i reakcję, z jaką została ona przyjęta); drugi – wyraża zainteresowania autora późną poezją noblisty.

Pod egidą trzech lubelskich instytucji naukowych: Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej, Uniwersytetu Medycznego i Lubelskiego Towarzystwa Naukowego odbywały się w Lublinie, w latach 2003-2012 interdyscyplinarne spotkania naukowe przedstawicieli świata medycznego i badaczy literatury. Ich owocem są prezentowane w tej książce eseje. Dzięki trafnemu doborowi ilustracji owa interdyscyplinarność została dopełniona obecnością dzieł sztuki.