„Łukasz Krzyżowski” – książki

Tytuł księgi ma nawiązywać do tematów badań, idei, ram heurystycznych, bliskich profesorowi Januszowi Musze od lat. Naszym zdaniem kluczowe i ważne w rozumieniu przez profesora świata społecznego i kultury są więc kategorie: wyobraźni socjologicznej, szeroko rozumianych ludzkich przeżyć – w tym praktyk społecznych, tożsamości, strategii działań i wzorów kulturowych, a także przedstawień rozpatrywanych jako reprezentacje społeczne, zmaterializowane, ucieleśnione oraz (nowe) technologie i artefakty kulturowe. Wokół tych kategorii zorganizowana jest struktura tej książki. W pierwszej części znajdują się teksty Mike’a Keena, Davida Osta, Grażyny Kubicy, Kamila Łuczaja i Karola Kaczorowskiego, pisane z perspektywy autoetnografii i refleksyjności socjologicznej. Dwa pierwsze, otwierające tom, podkreślają wyjątkowość jubilata i wspominają współpracę przy ważnych międzynarodowych przedsięwzięciach z Januszem Muchą jako uczonym. Szczególny jest ostatni tekst, pisany przez uczniów profesora, dziś – młodych uczonych. Druga część tomu prezentuje różne artykuły, które odnoszą się do klasycznej socjologii. Znajdziemy tu teksty reinterpretujące ważną w pracy profesora koncepcję wyobraźni socjologicznej C.W. Millsa (Krzysztofa Pietrowicza), a także nawiązujące do teorii socjologii relacyjnej i integracji społecznej (Elżbiety Hałas i Thomasa Faista). W pracy naukowej profesora szczególnie ważnym tematem są te procesy społeczne, które stanowią o dynamice struktur społecznych i kultur – migracje, starzenie się społeczeństw, relacje klasowe. Do tej tematyki nawiązują artykuły w części trzeciej tomu – dotyczące migracji (autorstwa Krystyny Slany, Grzegorza Babińskiego, Mikołaja Stanka, Miguela Requena), starości i starzenia się społeczeństw (autorstwa Łukasza Krzyżowskiego i Katarzyny Suwady), a także bardziej globalnych procesów strukturalnych (napisany przez Siarheia Liubimau). Jednym z kluczowych tematów, nad którym pracował profesor przez długi czas, była etniczność i jej złożoność, można rzec – intersekcjonalność i relacyjność etniczności. Tę tematykę podejmują teksty z czwartego rozdziału, które analizują etniczność w następujących kontekstach: dominacji lub władzy (Sławomira Łodzińskiego, Marii Szmeji, Dariusza Wojakowskiego), konstruowania inności i zaangażowania (Ewy Michny, Katarzyny Warmińskiej-Zygmunt, Małgorzaty Bieńkowskiej) i historycznie ujętych procesów konstruujących relacje etniczne (Teresy Sołdry-Gwiżdż). Problematyką religii, szczególnie zaś relacji między religią a etnicznością w kontekście migracyjnym zajmował się profesor, m.in. prowadząc badania w Stanach Zjednoczonych. Wokół kategorii religii, niereligii i szeroko ujętej relacji religii, etniczności i nacjonalizmu zorganizowana jest treść tekstów w części piątej: Ireny Borowik, Radosława Tyrały i Piotra Wróblewskiego. Na szóstą część składają się teksty, które opisują i wyjaśniają procesy i praktyki (zwłaszcza dyskursywne) konstruujące różne światy społeczne i strategie ich uwiarygodnienia i uprawdopodobnienia: akademii i edukacji (Barbara Fatyga, Katarzyna Leszczyńska, Katarzyna Skowronek), publiczne (Marek Krajewski) czy światy Internetu i algorytmów (Łucja Kapralska, Agata Maksymowicz, Stanisław Burdziej).

W Polsce proces starzenia się ludności postępuje bardzo szybko, co zmienia kształt „polskiej kultury starości”. Na potrzeby niniejszej książki termin ten definiujemy jako zestaw norm i praktyk społeczno-kulturowych – realizowanych zarówno przez osoby starsze, jak i osoby młode wobec osób starszych – szczególnie istotnych na dalszych etapach życia. W naszych badaniach skoncentrowaliśmy się na „młodych” emerytach, a więc takich, którzy formalnie przeszli na emeryturę w okresie ostatnich pięciu lat. Ich doświadczenie emerytury jest więc krótkie, można powiedzieć, że są w fazie przejściowej pomiędzy kolejnymi etapami życia – pomiędzy późną dorosłością a starością. Ale jest to okres kluczowy, jeżeli chcemy gruntownie poznać doświadczenie starzenia się i uchwycić bieg życia jednostki w całej jego złożoności. Przejście na emeryturę może być postrzegane jako znaczący moment w życiu człowieka. Ma on wpływ nie tylko na jednostkę przechodzącą na emeryturę, ale oddziaływa również na innych ludzi: członków rodziny, współpracowników, przyjaciół i znajomych. Jest więc kluczowy dla wielu wymiarów relacji społecznych. Pojawia się jednak pytanie, czy stanowi on punkt zwrotny w wymiarze tożsamościowym człowieka, czy w zasadniczy sposób odbija się na sposobie definiowania samego siebie i odnajdywania się w otaczającej rzeczywistości społecznej. Odpowiedź na to pytanie nie może być (i nie jest) odpowiedzią łatwą. Moment przechodzenia na emeryturę, jak i sam czas emerytury, nie jest bowiem doświadczeniem jednorodnym.

Wokół migracji dorosłych dzieci w kontekście potrzeb ich starszych rodziców, konstruowane są negatywne dyskursy przybierające postać panik moralnych. W ich centrum znajdują się migrujące kobiety, szczególnie te, których rodzice wymagają pomocy w utrzymaniu higieny osobistej. Są one w większym stopniu niż migrujący mężczyźni, którzy znajdują się w podobnej sytuacji, poddane społecznym (negatywnym) ocenom w społeczeństwie wysyłającym. Zmusza je to do podjęcia dodatkowego wysiłku w państwie imigracji, aby bezpośrednią opiekę osobistą zastąpić substytutem w postaci wsparcia finansowego. Sytuacja migrujących kobiet ulega dodatkowej komplikacji, gdy są one obciążone podwójnymi zobowiązaniami rodzinnymi i opiekują się nie tylko swoimi starszymi rodzicami, lecz także własnymi dziećmi. Ta częsta w transnarodowej rzeczywistości sytuacja prowadzi do pojawienia się licznych napięć i dylematów moralnych. W swej książce zajmuję się funkcjonowaniem transnarodowego systemu opieki międzygeneracyjnej, w ramach którego realizowane są praktyki społeczno-kulturowe redukujące przynajmniej częściowo owe napięcia i dylematy.. Łukasz Krzyżowski