„Wątor Adam” – książki

Postać Ernesta Adama jest znana przede wszystkim badaczom zajmującym się dziejami Lwowa, jego aktywność publiczna związana była bowiem nierozerwalnie z miastem nad Pełtwią, również historykom oświaty ze względu na udział w utworzeniu i działalność w Towarzystwie Szkoły Ludowej, także jako organizatora polskiego szkolnictwa zawodowego (handlowego). Niewiele natomiast wiadomo o jego pracy społecznej, organizowaniu różnych form pomocy dla dzieci i młodzieży, wspieraniu emancypacji kobiet oraz ich aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym i gospodarczym. Podobnie słabo prezentuje się wiedza na temat działalności finansowej i gospodarczej Adama. Fakt ten musi budzić zdumienie, ponieważ wiele przedsięwzięć ekonomiczno-finansowych w Galicji przed wybuchem Wielkiej Wojny powiązanych było z osobą Adama, w latach Drugiej Rzeczypospolitej był jednym z uznanych bankowców, także z epizodem kierowania Polską Krajową Kasą Pożyczkową. Zdaniem jego pierwszego biografa, Ernest Adam był ?najtęższym umysłem finansowym? w Galicji. Należy również pamiętać o jego działalności parlamentarnej, spółdzielczej i redaktorskiej. Pomimo to, poza hasłami słownikowymi o różnej zresztą objętości , pisano o nim jedynie okazjonalnie. Prezentowana publikacja jest przede wszystkim opowieścią o aktywnym człowieku i czasach, w których dane było mu żyć na przełomie XIX i XX stulecia, w dwóch zasadniczo od siebie odmiennych epokach historycznych: w latach niewoli, pod austriackim zaborem, i w niepodległej Drugiej Rzeczypospolitej. Książka ta syntetyzuje typ biografii klasycznej z pretekstową. Bohater jest tutaj wrośnięty w zachodzące wówczas przeobrażenia gospodarcze, społeczne, kulturowe i procesy historyczne. Jego losy stanowią jednocześnie okazję do zarysowania różnorodnych zagadnień i problemów (zdepersonalizowanych) szerszego tła, wykraczającego poza ścisłe ramy ?czystej biografii?, działalności instytucji, organizacji i stowarzyszeń. Ze wstępu

Monografia poświęcona Lidze Narodowej w Galicji-Małopolsce jest pierwszą próbą opracowania tej problematyki od czasu badań podjętych przez historyka endecji Stanisława Kozickiego. Książka oparta na szerokiej podstawie źródłowej przedstawia genezę (z uwzględnieniem Ligi Polskiej), kształtowanie koncepcji programowych i działalność LN w latach 1893-1927/1928. Jej integralną częścią jest słownik działaczy LP i LN.

Oddajemy do rąk Czytelników książkę o działalności organizacji wyjątkowej w polskich dziejach. Liga Narodowa ? bo o niej mowa ? była największą, a obok Polskiej Partii Socjalistycznej najbardziej wpływową formacją ideowo?polityczną (poniekąd również wychowawczą i społeczną), mobilizującą społeczeństwo polskie do aktywności publicznej, zarazem nietracącą z horyzontu celu najważniejszego ? niepodległości. Polska to wielka rzecz ? pisał Stanisław Wyspiański, a za nim powtarzało to wyznanie jak ?modlitwę? całe pierwsze pokolenie Narodowych Demokratów ? ?romantyków ducha, pozytywistów chwili? ? zwolenników daleko idących reform społecznych, modernizacji społeczeństwa, uzyskania kolejnych przyczółków narodowej suwerenności, a w przyszłości, być może nieodległej, zrealizowania marzeń i pragnień kolejnych pokoleń polskich patriotów, od insurekcjonistów Naczelnika Tadeusza Kościuszki począwszy, bohaterów Olszynki Grochowskiej, emisariuszy popowstaniowych, po ?Wielkich Emigrantów? i uczestników styczniowej irredenty 1863 r. W myśleniu o ?polskich sprawach? pokolenia szlachetnych demokratów z Ligi Polskiej, następnie Ligi Narodowej aktualny pozostawał dylemat: bić się czy nie bić? Jak i którędy do niepodległości? Nadzieje i aspiracje pozostałe po romantycznych uniesieniach ? tak przecież bliskich polskiej narodowej duszy ? przenikały się z?pozytywistyczną pasją pracy dla ludu ?tu i teraz?. Żarliwe serca chłodził nierzadko realizm, nakazujący mierzyć siły na zamiary w myśl złotej maksymy powtarzanej przez pułkownika Zygmunta Miłkowskiego (Tomasza Teodora Jeża) ? ?w polityce liczy się przezorność?.

W Korespondencji i papierach… znajduje się 580 dokumentów różnej proweniencji: memoriałów politycznych, manifestów, deklaracji, programów, sprawozdań, rezolucji, ulotek wyborczych i agitacyjnych, rachunków finansowych, projektów ordynacji wyborczych, spisów działaczy Stronnictwa Demokratyczno–Narodowego. Niejako odrębną część stanowi bogata korespondencja z wybitnymi reprezentantami galicyjskich elit politycznych i intelektualnych, ale także działaczy, księży, urzędników, etc. Zgromadzone tutaj listy, telegramy, karty pocztowe są nie tylko interesującym świadectwem minionych czasów. Czytelnik będzie miał okazję zapoznać się niejako „od kuchni”: z procesem budowy struktur Stronnictwa Demokratyczno-Narodowego, poszerzaniem politycznych wpływów, rywalizacją na galicyjskiej scenie politycznej, agitacją wśród wszystkich warstw społecznych (ziemian, chłopów, mieszczan), procesem budowy organizacji społecznych, gospodarczych, oświatowych i akademickich, wewnętrznymi dyskusjami, jakie toczyły się w środowiskach narodowych. Ponadto, równie bogaty materiał dotyczy życia społeczno-politycznego Galicji, aktywności w Sejmie Krajowym, wiedeńskiej Radzie Państwa i Kole Polskim. […] Przygotowana monografia źródłowa jest przede wszystkim pasjonującą opowieścią o nierzadko zapomnianych postaciach i wydarzeniach, o postawach, zjawiskach społecznych i politycznych, o różnorodnych punktach widzenia, wreszcie również o dylematach, jakie towarzyszyły polskim elitom. Słowem jest to książka, w której konkret przeplata się z heglowskim „duchem czasów”, w której constans zmienia się w historię ożywioną, w której czytelnik, nawet ten mniej wytrawny wyczuje stan panujących wówczas nastrojów – swoisty „klimat epoki” […] Dla polskiej epistolografii początku XX wieku Korespondencja i papiery polityczne Jana Gwalberta Pawlikowskiego z lat 1904-1914 stanowią bez wątpienia źródło bezcenne, swoiste galicyjskie opus magnum.