„Marek Tulliusz Cyceron” – książki

Utwór Cycerona zawiera wiele odniesień do historii i kultury starożytnego Rzymu. Mówiąc o przyjaźni, Leliusz przywołuje często postaci wybitnych wodzów wojskowych, polityków, mówców i poetów rzymskich. Jego przyjaciel, Scypion Afrykański, staje się uosobieniem wszelkich cnót republikańskich z poświęceniem dobru wspólnemu, umiłowaniem wolności i polityczną rozwagą na czele. Zastosowane w przypadku chociażby nazw urzędów strategie translatorskie Budnego pozwalają na przybliżenie czytelnikowi tłumaczonego tekstu (udomowienie), choć trzeba oczywiście pamiętać, że ustrój dawnej Rzeczypospolitej, monarchii elekcyjnej z instytucjami demokracji szlacheckiej (sejm, senat, sejmiki, trybunały, konwokacje), nie stanowi dokładnego odwzorowania organizacji społeczno-politycznej Republiki Rzymskiej. Wprowadza zatem Budny następujące odpowiedniki rzymskich urzędów: rządźa (doroczny) – konsul wybierany na roczną kadencję, wojski (pospólstwa) – trybun ludowy reprezentujący w senacie interesy plebejuszy, rewizor – cenzor, urzędnik zajmujący się tworzeniem spisów obywateli rzymskich i ich majątku (census), wieszczek – augur, czyli kapłan wróżący na podstawie lotu ptaków i zjawisk na niebie i wójt – pretor, urzędnik sprawujący władzę sądowniczą. Zgromadzenie ludowe (contio) staje się u Budnego, jak można się łatwo domyślić, sejmikiem. Dialog Cycerona stanowi apologię przyjaźni jako więzi służącej samodoskonaleniu człowieka. Jej synonimem staje się szeroko rozumiana życzliwość (benevolentia), łączona z poświęceniem, gotowością do pomocy i serdecznością. Mowa Leliusza, improwizowany wykład na temat sztuki przyjaźni, stanowi pomysłowe rozwinięcie konkretnego zagadnienia filozofii moralnej, dotyczącego funkcjonowania człowieka w sferze prywatnej i publicznej. Ma ona również wymiar retoryczny jako przegląd różnych sposobów mówienia o przyjaźni; znajdziemy tu anegdoty o sławnych parach przyjaciół (do tego grona należą także Leliusz i Scypion Afrykański), historyczne dygresje, filozoficzne sentencje, literackie egzempla i poetyckie obrazy. Umiarkowany wywód stoika przerywają tylko od czasu do czasu patetyczne wykrzyknienia i pytania retoryczne, świadczące raczej o doskonałym opanowaniu reguł wymowy niż emocjonalnym zaangażowaniu. Również pod piórem Budnego sztuka przyjaźni (ars amicitiae) znajduje nieustannie oparcie w sztuce wymowy, a humanista zbliża się w ten sposób najbardziej do tłumaczonego, a jednocześnie twórczo naśladowanego, Cycerona / Wojciech Ryczek, fragment wstępu

Ze Wstępu tłumaczki: (...) Moim celem był przekład adresowany nie tylko do miłośników antyku, lecz także do czytelników zainteresowanych nauką o państwie i prawie, których chciałam przekonać, że stawiane obecnie tezy i założenia mają swoje źródło w starożytnej teorii i praktyce. Tempora mutantur... czasy się zmieniają, lecz problemy zostają. Nadal roztrząsamy zależności między jednostką i społeczeństwem, elitą i gminem et cetera. Wiele cycerońskich uwag i utyskiwań brzmi niepokojąco aktualnie.(...) Mam nadzieję, że lektura napisanych przed dwoma tysiącami lat dialogów zainspiruje Państwa do własnych przemyśleń na temat rzeczpospolitej, w której żyjemy, oraz prawa regulującego postępowanie współczesnego człowieka, który od polityków z przeszłości może się wiele nauczyć. Antyczne źródło wiedzy nie wyschło.

Ze Wstępu wydawcy: (...) Lektura mów Cycerona, nazwanego przez jemu współczesnych „ojcem ojczyzny”, powinna być obowiązkiem każdego polityka, każdego kto chce publicznie zabierać głos. Cyceron uczy bowiem nie tylko jak mówić mądrze, logicznie i pięknie – uczy przede wszystkim jak za słowo odpowiadać: męstwem, honorem i patriotyzmem. (...) Mowy stanowią, w życiorysie Marka Tuliusza, najbardziej twórczą dziedzinę jego aktywności publicznej. Dzięki zdolnościom retorycznym zrobił karierę polityczną, zyskał miano obrońcy chylącej się ku upadkowi republiki w Rzymie oraz sprawnego i prawego adwokata. Mowy przyniosły mu ponadczasową sławę wielkiego męża stanu, mędrca i obywatela.