„Etienne Gilson” – książki

Książka Malarstwo i rzeczywistość (1964), tłumaczenie dzieła francuskiego historyka filozofii, Etiennea Gilsona, stanowi nie tyle filozoficzne wprowadzenie do malarstwa, co raczej obrazowe wprowadzenie do filozofii. To próba filozofowania na podstawie pewnego porządku faktów, którymi są obrazy, w celu wyciągnięcia z nich filozoficznych wniosków i ukazania swoistej ontologii malarstwa. Gilson przedstawia w niej odważną interpretację rzeczywistości przedstawionej w obrazach, opierając się na spostrzeżeniach zawartych w pismach wielkich malarzy od Leonarda da Vinci, przez Joshuę Reynoldsa, Johna Constablea i Eugenea Delacroix, po m.in. Pieta Mondriana i Paula Klee, w celu uchwycenia istoty związku kształtowania artystycznego wyrazu z procesem malarskim. Książka zawiera sześć rozdziałów dotyczących kwestii istnienia obrazu, osobliwego charakteru jego bytowania, indywidualności, istoty bytowości sztuki, ontogenezy obrazu, jego relacji wobec swego przedmiotu, wobec słowa i metafizyki.

Społeczeństwo masowe i jego kultura to zbiór esejów, które Étienne Gilson przygotowywał w latach sześćdziesiątych na potrzeby publikacji i wykładów wygłoszonych na uczelniach całego świata. Podstawowe zagadnienie, które go interesowało, wiązało się z relacją sztuki, a szerzej kultury z procesami industrializacji, zmieniającymi oblicza społeczeństw lat sześćdziesiątych na Zachodzie. W zbiorze tym autor zastanawia się na ile technika, automatyzacja i ich masowe upowszechnienie może służyć sztuce, pięknu i kulturze, a na ile staje się zagrożeniem i pułapką. W tym kontekście w szeregu esejów Étienne Gilson pochyla się nad tematami takimi jak: malarstwo, literatura, muzyka, liturgia (w tym ta transmitowana), które na swojej aktualności wcale nie straciły i dziś.

Wychodząc od fundamentalnych tekstów myślicieli mierzących się z nowymi wyzwaniami w realiach pokonstantyńskiej epoki rozwoju Kościoła (a zwłaszcza Państwa Bożego świętego Augustyna), w Metamorfozach Państwa Bożego Gilson ukazuje, czym była dla nich idea Christianitas i Rzeczpospolitej Chrześcijańskiej, a także jak rozumiano powołanie ludu chrześcijańskiego (populus Christianus) i miejsce przypisane każdemu wiernemu. Z niezrównaną precyzją i klarownością przedstawia rozwój idei i kluczowe elementy toczonych od wieków dyskusji, przestrzega także przed manowcami, na które mogą zaprowadzić takie próby realizacji Państwa Bożego, które przekształcają się w jego parodię.

Praca ,i>Filozoficzne stałe bytu zajmuje na tle całej twórczości Gilsona miejsce szczególne. Jest to dzieło, które zostało opublikowane po jego śmierci, a obejmuje teksty i przeróbki artykułów powstających w latach 1952-67, niemniej sam autor, jak stwierdza w Przedmowie J.-F. Courtine, zamierzył to dzieło jako całość. Gilson chciał sformułować tam „nową filozofię bytu” i w tym sensie książka ta stanowi kontynuację dzieła Byt i istota (1963). Rozważania dotyczące poznania zasady, jej natury, zasad i przyczyn, poznania transcendentaliów, zwłaszcza bytu, prowadzone są w kontekście metafizyki Zachodu, także tej nowożytnej i współczesnej, a szczególnie interesujące są odwołania do myśli Martina Heideggera. Wszystkie te rozważania prowadzone są na tle analiz źródłowych, analiz tekstów, prezentując Gilsonowski niedościgniony warsztat historyka filozofii. – prof. Agnieszka Kijewska Zbiór esejów sumujących metafizyczne dokonania Gilsona pod tytułem Filozoficzne stałe bytu ("Constantes philosophiques de l’être", Vrin Paris 1983), opublikowano po śmierci myśliciela, scala on w jedną merytoryczną całość jego dorobek metafizyczny, dotyczący problemów, które są odwieczne, na które wszakże każda epoka powinna dać właściwą sobie odpowiedź. We wstępie Gilson wspomina, że kiedy był młody, sądził, że historyk filozofii jest strażnikiem cmentarza. Wiek i refleksja uświadomiły mu, iż wcale tak nie jest, że filozofia jest wciąż żywym narzędziem zmagania się z trudnościami i aporiami życia i świata. Przynosi poczucie zakorzenienia w realnej rzeczywistości, likwidując przy tym idealistyczne przerosty i podmiotowe marzycielstwo filozoficzne. Zakres treściowy książki określają jej najważniejsze rozdziały: „Poznanie i zasady”, „Natura zasady”, „O przemianach zasad” , „Spotkanie bytu” czy „Jahwe i gramatycy”. Warto również dodać, że prezentowane dzieło zostało napisane w bardzo przystępny sposób, choć oczywiście jego lektura wymaga pewnej znajomości historii filozofii i ogólnej ogłady kulturowej. Stanowi też wzorcowy przykład tego, jak treści Objawienia chrześcijańskiego mogą wchodzić w obręb namysłu filozoficznego, nie naruszając w żaden sposób spójności systemu metafizycznego. – ks. prof. Jan Sochoń Étienne Gilson (1884–1978) – francuski filozof i historyk filozofii, wykładał m.in. na Sorbonie i w Collège de France, był członkiem Akademii Francuskiej. Opublikował ponad 60 książek, w tym klasyczne dziś prace, jak tłumaczone na język polski Historia filozofii chrześcijańskiej w wiekach średnich, Tomizm, Byt i istota.