„Andrei Pleşu” – książki

Minimia moralia Andreia Pleşu to traktat etyczny w najlepszym znaczeniu tego słowa. Pisany z żarliwością, utrzymany w stylu eseistycznym, daleki od suchej, spekulatywnej etyki uniwersyteckiej, korzystający zarówno z filozoficznej tradycji zachodniej – od Platona po Heideggera i Noikę – jak i z sapiencjalnego pisarstwa wschodnich ojców Kościoła, zarówno z filozofii, jak i z wielkich dzieł literatury, jest, zgodnie ze słowami autora, „poradnikiem dla syna marnotrawnego, nieaktualnym dla niepoprawnego grzesznika, a bez użytku dla porządnego syna, który pozostał w domu”. Tytułowe pojęcie odstępu, bliskie ponowoczesnej różnicy, oznacza tu obszar pośredni, rozciągający się pomiędzy absolutem a przygodnością, instynktem a świętością, immanencją a transcendencją, absolutyzmem a relatywizmem, bezpośredniością pulsującej tkanki życia a sztywnością czystych, „odcieleśnionych” pojęć. Obszar ten, jak dowodzi autor, to właściwa dziedzina człowieka, jedyna, w której może on zamieszkać, i jednocześnie jedyna, w której możliwa jest etyczność. Stąd tytułowa propozycja minimalizmu etycznego, pojętego nie jako uchylanie się od moralnych decyzji, ale jako życie codzienną, drobną moralnością, którą jednak można uczynić sprawą wielką. Książka zrobiła międzynarodową karierę, przełożono ją na język niemiecki, francuski, szwedzki, węgierski i słowacki. Cytaty: „Etyka zaczyna się tam, gdzie zdrowy rozsądek wkracza w kryzys i stwierdza, że wszystkie zasady, które mechanicznie recytował w imię swej złudnej moralnej kompetencji, przestały już obowiązywać”. „Etyka więc to heroiczna próba odtworzenia absolutu z fragmentów jego milczenia, znalezienia prawa, w imię którego można z godnością przeżywać ukrycie prawdziwego prawa. Etyka jest dyscypliną zrodzoną z oddalenia od absolutu, jest sposobem administrowania tym oddaleniem”. „Etyka to poradnik dla syna marnotrawnego, nieaktualny dla niepoprawnego grzesznika, a bez użytku dla porządnego syna, który pozostał w domu”. „Etyka żywej prawdy (prawdy wyboru, nie zaś prawdy rozumowania) to etyka, w której przenikają się cnoty intelektualne i cnoty moralne tak, aby ani ścisłość pojęć nie rozmywała się w obliczu z trudem dającego się klasyfikować życiowego konkretu, ani też proliferacja konkretu, afektów, tego, co bezpośrednie, nie zaćmiewała „poprawnego myślenia”. Zmierzamy w ten sposób ku etyce ciepłego światła, różnej od lodowej, błyszczącej zimnym światłem etyki filozofów uniwersyteckich”.

Bronisław Geremek, wschodni Europejczyk, domagał się niegdyś zjednoczenia europejskiej pamięci. My, wschodni Europejczycy, nosimy w sobie tę właśnie wrażliwość. Autorzy tej książki napisali ją w oparciu o konstatację, że podział europejskiej pamięci jest niemożliwym do uniknięcia skutkiem niewypracowania wspólnej pamięci. Kluczem do jej odnalezienia jest przyjęcie pamięci komunizmu. Tak jak kluczem pierwszego zjednoczenia europejskiego było pokonanie faszyzmu i wynikająca z tego wspólna pamięć, tak kluczem drugiego zjednoczenia europejskiego był upadek komunizmu i wspólna pamięć, która powinna była z tego wyniknąć. Jednak komunizm nie został pokonany (ponieważ sam się załamał), a pamięć o nim nie stała się wspólna i nadal buszuje jako upiór Europy. Teksty zebrane w tej książce zostały napisane niezależnie od siebie. Ich spontaniczna wspólność czyni z ich autorów prawdziwych wschodnich Europejczyków. Wspólnym problemem jest pamięć komunizmu na Wschodzie oraz odmowa jej przyjęcia na Zachodzie. Wszystkie świadczą solidarnie o przekonaniu, że problem pamięci komunizmu jest najważniejszy, gdy chodzi o zjednoczenie świadomości europejskiej.