„Agnieszka Dębska” – książki

Jest to portret polskiego społeczeństwa w drugiej połowie lat. 70 na tle powstających struktur opozycji demokratycznej. Punkt wyjścia opowieści stanowi przypomnienie protestów przeciwko zmianom w Konstytucji na przełomie 1975 i 1976 roku (List 59). Działalność opozycyjna - powstawanie kolejnych organizacji (KOR, WZZ, ROPCiO), rozwój drugiego obiegu wydawniczego, zderzona zostaje z oficjalnymi wymiarami życia w Peerelu (zjazdy partii, propaganda sukcesu, ale także - ponura codzienność w warunkach pogłębiającego się kryzysu końca gierkowskiej dekady).

Od września 1980 do grudnia 1981 - za sprawą sierpniowego porozumienia strajkujących z władzą - zdarzyło sie w Polsce, w środku realnego komunizmu, powszechne doświadczenie wolności. Karnawał - tak z perspektywy rzeczywistości stanu wojennego nazywano tamten okres. W zderzeniu z realiami po 13 grudnia 1981 mógł on się jawić jako feeria wolności, kiedy to każdą prawdę można było nawet wykrzyczeć. Ale czy można nazywać karnawałem czas, gdy każda radość, nadzieja już po chwili okazywały się złudzeniem...

Opowieść o Powstaniu – tragicznej determinacji, która musi przynieść klęskę. Od samobójczej decyzji o jego wybuchu, po ostateczne konsekwencje – katastrofę miasta. Poruszający obraz, wyłaniający się z indywidualnych zapisów zebranych przez Kartę. „Dla wielu śmierć miasta to wzmianka w komunikacie albo z dala oglądany słup czarnego dymu. Dla tych, co przez to przeszli, dla nas, co tam byliśmy – to projekcja makabrycznego filmu. Ja taki film o śmierci mych bliskich, o śmierci mych kolegów, o śmierci miasta oglądałem z rzędów, gdzie obowiązywało opanowanie. Lecz rzeczywiście – bardziej nas przeraża jeden płonący dom niż cała płonąca dzielnica. Do dziś mam w oczach obraz spalonego przez «krowę» mężczyzny, gdy spokojnym głosem prosił o papierosa. On już wtedy wiedział – tak jak my uświadomiliśmy to sobie nieco później – że ratunek nie przyjdzie” – Olgierd Sawicki.

Ciąg wypadków w marcu 1981, zwany kryzysem bydgoskim, to mieszczący się w dwóch tygodniach przełom polityczny i społeczny w Polsce, który rozpoczął się w Bydgoszczy incydentem, sprowokowanym przez władze komunistyczne, a zakończył rozstrzygnięciem ogólnopolskim – o zasadniczym znaczeniu dla przyszłości kraju. Publikacja przedstawia zapis tamtych wydarzeń, opowiedziany wyłącznie głosami świadków (głównych bohaterów zdarzeń, solidarnościowych i partyjnych przywódców oraz zwykłych obywateli). Odwołanie się do ich pamięci ma szczególne znaczenie, bowiem prosty wykaz faktów nie tłumaczy istoty przełomu – ważne są i racje po obu stronach tamtego starcia, i – w nie mniejszym stopniu – towarzyszące im emocje. „W historii każdej rewolucji znaleźć można wydarzenie będące punktem zwrotnym w jej przebiegu. Niekiedy, jak pucz Korniłowa w 1917 roku w Rosji, oddziela ono jedną fazę rewolucji od drugiej. Może też – na wzór przewrotu termidoriańskiego we Francji – zwiastować wejście ruchu rewolucyjnego w fazę schyłkową. Ale zdarza się i tak, że wydarzenie takie stanowi apogeum fazy buntu społecznego. Następuje po nim naturalne rozładowanie nastrojów, przekreślające możliwość ich ponownej mobilizacji na podobnym poziomie przez dłuższy czas. Taką właśnie rolę podczas solidarnościowej rewolucji z lat 1980–81 odegrał kryzys bydgoski”. Prof. dr hab. Antoni Dudek, fragment Posłowia